Του Ηλία Σιδέρη*
Κάθε φορά που ένα νομοσχέδιο κατατίθεται προς ψήφιση στη Βουλή, συνοδεύεται από ένα πολυσέλιδο έγγραφο με τον τίτλο «Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης». Πρόκειται, υποτίθεται, για μια τεκμηριωμένη παρουσίαση της αναγκαιότητας της προτεινόμενης ρύθμισης: ποιο πρόβλημα έρχεται να επιλύσει και γιατί είναι απαραίτητη η ψήφισή της. Συνοδεύεται, φυσικά, από διθυραμβικές εισηγήσεις και υποσχέσεις εκσυγχρονισμού.
Ωστόσο, το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι εάν -και σε ποιον βαθμό- οι νομοθετικές εξαγγελίες γίνονται πράξη. Δεν υπάρχει θεσμοθετημένος απολογισμός, ούτε αξιολόγηση των συνεπειών των νόμων στο πέρασμα του χρόνου. Πριν από 25 χρόνια, όταν προετοιμαζόμουν για τις πανελλαδικές εξετάσεις, μου ζητήθηκε να αναλύσω ένα κείμενο με τίτλο «Η Δικαιοσύνη πάει με τον αραμπά». Το πρόβλημα της καθυστέρησης στην απονομή δικαιοσύνης υπήρχε ήδη τουλάχιστον μία δεκαετία πριν, δηλαδή σχεδόν από την εποχή που γεννήθηκα. Κι όμως, η ίδια θεσμική υστέρηση ταλανίζει τη χώρα μέχρι σήμερα.
Το 2015 εισήχθη ο νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας, ο οποίος διαφημίστηκε ως «επανάσταση» – υποτίθεται ότι θα επιτάχυνε δραστικά την έκδοση αποφάσεων. Αντί να επιτύχει τον στόχο του, απλώς αντικατέστησε τις αναβολές με ένα τυπολατρικό σύστημα υποχρεωτικής έκδοσης απόφασης. Οι δικαστές επιφορτίζονται με τεράστιο όγκο δικογράφων, ενώ η ουσιαστική επικοινωνία με τους δικηγόρους έχει χαθεί. Στην πράξη, έχω αγωγές του 2021 που ακόμα δεν έχουν εκδικαστεί και αγωγές του 2022 για τις οποίες η απόφαση αναμένεται… το 2026.
Το ίδιο και με τον θεσμό της διαμεσολάβησης. Παρότι θεσμοθετήθηκε με φανφάρες, ουδέποτε υπήρξε ουσιαστική καταγραφή της αποδοτικότητάς του. Οι συμβιβασμοί που επιτυγχάνονται επιτυγχάνονται έτσι κι αλλιώς, χάρη στους ίδιους τους δικηγόρους και όχι λόγω θεσμικού πλαισίου. Σε αρκετές περιπτώσεις, η υποχρεωτική διαμεσολάβηση απλώς προσθέτει καθυστέρηση και κόστος. Πρόσφατα, προωθήθηκε η ενοποίηση των δικαστικών βαθμίδων πρώτης εκδίκασης, με την κατάργηση των ειρηνοδικείων και τη μεταφορά της ύλης στους πρωτοδίκες. Η ελπίδα να «κερδίσουμε δικαστικές ανθρωποώρες» θα αποδειχθεί φρούδα. Οι ειρηνοδίκες δεν εκπαιδεύτηκαν για να ασκούν πρωτοδικειακό έργο και η υποβάθμιση των τριμελών ποινικών δικαστηρίων προς όφελος των μονομελών είναι μάλλον μια αριθμητική και όχι ποιοτική προσέγγιση της δικαιοσύνης.
Τι θα μπορούσε να γίνει; Η επανασύσταση των ειρηνοδικείων και των πταισματοδικείων, με στόχο την αποσυμφόρηση του συστήματος και τη δίκαιη εκδίκαση μικροϋποθέσεων. Η αποκατάσταση του δικαιώματος στην αναβολή, όπου είναι χρήσιμο για τη συμβιβαστική επίλυση. Και, πάνω απ’ όλα, η θεσμοθέτηση μηχανισμών απολογισμού και αξιολόγησης των νομοθετικών πρωτοβουλιών.
Δυστυχώς, η Δικαιοσύνη εξακολουθεί να πορεύεται με τον αραμπά. Και, αν συνεχίσουμε έτσι, δεν αποκλείεται σε 30 χρόνια από σήμερα να αναρωτιόμαστε ακόμα για τα ίδια ακριβώς προβλήματα.
*Δικηγόρος
