Απειλή ή ευκαιρία για την Ε.Ε. η αφύπνιση των ΗΠΑ;

Μετά την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο η Ευρώπη ανησυχεί και βρίσκεται πλέον μόνη της, αντιμέτωπη με τις ευθύνες και τα προβλήματά της

Από τη Μαρία Δεναξά

«Όταν η Κίνα ξυπνήσει, ο κόσμος θα κλονιστεί». Αυτός ήταν ο τίτλος βιβλίου του Αλέν Πεϊρεφίτ, που εκδόθηκε το 1973, όταν η φτώχεια και η πείνα κυριαρχούσαν ακόμη στη χώρα του Σι Τζιπίνγκ. Ο συγγραφέας ανακοίνωνε τότε στη γηραιά ήπειρο ότι η Κίνα θα κυριαρχήσει στον κόσμο χάρη στο μέγεθος του πληθυσμού της και στην έλευση της τεχνολογίας. Γνωρίζουμε τι συνέβη: Η Κίνα κατέχει σήμερα την πρώτη θέση παγκοσμίως σε ΑΕΠ, μπροστά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στις μέρες μας όμως είναι η Αμερική που ξυπνάει, τη στιγμή που όλοι νομίζαμε ότι η οικονομική της δύναμη και η παγκόσμια ηγεμονία της αμφισβητούνται από τους BRICS. Όπως ένα τέρας που βγαίνει από τον λήθαργο ύστερα από τέσσερα χρόνια αναγκαστικής χειμερίας νάρκης, έτσι και ο νέος πρόεδρος της χώρας, ο Ντόναλντ Τραμπ, κατέφθασε ορεξάτος, ιδιαίτερα ορεξάτος. Η εξαιρετική ομιλία του στη διάρκεια της ορκωμοσίας του επιβεβαίωσε το στίγμα της πολιτικής του.

Πρόγραμμα

Μπορεί στην πλειονότητά τους οι Αμερικανοί να είναι ενθουσιασμένοι με την άφιξη του Τραμπ στον Λευκό Οίκο και το πρόγραμμα που έχει ανακοινώσει για να σταματήσει η παρακμή της χώρας τους, ωστόσο η Ευρώπη ανησυχεί και βρίσκεται πλέον μόνη της, αντιμέτωπη με τις ευθύνες και τα προβλήματά της.

Σε δημοσκόπηση που διεξήχθη τον περασμένο Νοέμβριο, μετά την επικράτηση του ρεπουμπλικάνου πολιτικού στις αμερικανικές εκλογές, μόνο οι πολίτες της Ε.Ε. και της Βρετανίας είδαν την είσοδο του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο ως κίνδυνο για τη χώρα τους, ενώ στα περισσότερα άλλα κράτη -όπως η Ινδία, η Ρωσία, η Κίνα, η Βραζιλία, η Τουρκία- και στην Αφρικανική Ένωση την είδαν ως θετικό ή ουδέτερο παράγοντα γι’ αυτούς.

Αυτή η ευρωπαϊκή ανησυχία είναι δικαιολογημένη, δεδομένου ότι 80 χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ε.Ε. εξακολουθεί να είναι περισσότερο από ποτέ υποτελής των ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ θεωρεί πως το «παιδί» στην άλλη άκρη του Ατλαντικού έχει επαρκώς γαλουχηθεί, παρηγορηθεί και χαϊδευτεί, και ήρθε η ώρα να το αφήσει να πετάξει με τα δικά του φτερά. Σε αυτή τη διαδικασία η Ευρώπη αισθάνεται ξαφνικά αρκετά μόνη της στην αντιμετώπιση των δύσκολων προκλήσεων που έχει μπροστά της.

Ωστόσο, ήδη από το 2013 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είχε μιλήσει για τη στρατηγική του αυτονομία και στη σύνοδο των Βερσαλλιών τον Μάρτιο του 2022 η ηγεσία του είχε διεκδικήσει την «ευρωπαϊκή κυριαρχία» στους τομείς της άμυνας, της ενέργειας και της οικονομίας. Στη συνέχεια το αποτέλεσμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν ανύπαρκτο, ενώ η αυξανόμενη εξάρτηση από τις ΗΠΑ επιβεβαιωμένη.

Σήμερα η κατάσταση στην Ε.Ε. είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Στην ανατολική πλευρά της ευρωπαϊκής επικράτειας, ο πόλεμος στην Ουκρανία την εμποδίζει να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τη ρωσική αρκούδα, ώστε να προμηθευτεί φτηνούς υδρογονάνθρακες και να βρει διέξοδο για τα προϊόντα των επιχειρήσεών της. Στον Νότο, οι σχέσεις της με τις μεσογειακές χώρες είναι προβληματικές, εξαιτίας του ζητήματος της παράνομης μετανάστευσης, που υπονομεύει ειλικρινείς επαφές.

Πιο μακριά, στην Αφρική, οι ρωσικές και οι κινεζικές επιρροές απομακρύνουν τα έθνη από τους πρώην Ευρωπαίους κηδεμόνες τους. Η ίδια η Ε.Ε. δέχεται επιθέσεις. Η οικονομική ατμομηχανή του γαλλογερμανικού άξονα έχει υποστεί ανεπανόρθωτη βλάβη και το περίφημο ευρωπαϊκό «ζεύγος» παραπαίει. Η ανάπτυξη, η οποία ανήλθε στο 0,8% το 2024, θα παραμείνει περιορισμένη το 2025 και οι απαγορευτικοί δασμοί που υποσχέθηκε ο Ντόναλντ Τραμπ θα χειροτερέψουν τα πράγματα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αλλάξει ή να εξαφανιστεί

«Οι κανόνες που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων αλλάζουν. Δεν πρέπει να θεωρούμε τίποτα δεδομένο. […] Η Ευρώπη πρέπει να ανεβάσει ταχύτητα, αν θέλει να διατηρήσει την ανάπτυξή της» ήταν η αντίδραση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από το Νταβός. Στη συνέχεια τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας μιας Ένωσης Κεφαλαιαγορών που να συνδέει τις αποταμιεύσεις των Ευρωπαίων με τις επενδύσεις και ιδιαίτερα τις καινοτόμες τεχνολογίες, στον αγώνα για καθαρή ενέργεια (συμπεριλαμβανομένης της πυρηνικής σύντηξης) και της μείωσης της γραφειοκρατίας.

Ωστόσο, υπό την προεδρία της φον ντερ Λάιεν ο πληθωρισμός συνέχισε να αυξάνεται. Μεταξύ 2017 και 2022 συνολικά 850 νέες υποχρεώσεις επιβλήθηκαν στις ευρωπαϊκές εταιρίες από τις Βρυξέλλες, οι οποίες περιέχονται σε 36 οδηγίες και 80 κανονισμούς συνολικής έκτασης 5.422 σελίδων. Ποιος, αλήθεια, είπε ότι οι ΗΠΑ καινοτομούν, ενώ η Κίνα παράγει και η Ε.Ε. ρυθμίζει; Αλίμονο!

Με αυτά τα δεδομένα η Ευρώπη θα μπορούσε πολύ σύντομα να πάψει να είναι «η πολύτιμη επικράτεια του γήινου σύμπαντος» και να γίνει και πάλι « το μικρό ακρωτήριο στην προέκταση της ασιατικής ηπείρου», όπως το είχε θέσει ο Πολ Βαλερί. Με λίγα λόγια, στη εποχή της αναδυόμενης γεωπολιτικής πολυπλοκότητας η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η αλλαγή της ηγεσίας στις ΗΠΑ φέρνει νέες προκλήσεις και προοπτικές, αλλά και αναγκαία επαναξιολόγηση των σχέσεων και της στρατηγικής της.

Ενώ οι ΗΠΑ του Τραμπ φαίνεται να επαναστατούν, η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να βρει τον δρόμο της προς την αυτονομία και την ανάπτυξη, μακριά από οποιαδήποτε εξάρτηση. Η ιστορία των επόμενων χρόνων θα δείξει αν θα μπορέσει να αποδείξει ότι μπορεί να είναι μια ανεξάρτητη και ισχυρή δύναμη στη διεθνή σκηνή ή θα παραμείνει μια ανίσχυρη επικράτεια που παρακολουθεί απλώς τις εξελίξεις από μακριά.

Δημοσιεύεται στη «δημοκρατία»