Ο Πρόεδρος δεν είναι θεσμικό σκεύος

Του Μανώλη Κοττάκη

O Κυριάκος Μητσοτάκης αναγνώρισε με τη δήλωση υποστήριξης της υποψηφιότητας του Κώστα Τασούλα για το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας κάτι που έχετε διαβάσει εδώ και καιρό από αυτή εδώ τη θέση: ότι τα πρόσωπα δίνουν υπόσταση στους θεσμούς και όχι οι θεσμοί στα πρόσωπα. Πράγματι.

Από τη δεκαετία του 1990, κάθε Πρόεδρος έθεσε τη δική του σφραγίδα στον θεσμό. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συμπύκνωσε την ηγεσία του στο δάκρυ του για τη Μακεδονία και στη σύσταση-λειτουργία του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών για το Σκοπιανό, όργανο του οποίου η λειτουργία είναι μέχρι και σήμερα εθιμική. Δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα, αλλά έσωσε πολλές φορές τον τόπο – τελευταία φορά, με την απόφαση για παραμονή στο ευρώ.

Ο Κωστής Στεφανόπουλος «έβγαλε» το αξίωμα από την Προεδρία και το κατέστησε με τις διαρκείς επισκέψεις του στην επικράτεια και την ομογένεια προσιτό και στον τελευταίο πολίτη. Η παροιμιώδης ομιλία του μπροστά στον πρόεδρο Κλίντον για τα εθνικά θέματα ήταν η μεγάλη στιγμή του. Η άρνησή του απέναντι στο αίτημα της Εκκλησίας για διεξαγωγή δημοψηφίσματος περί τις ταυτότητες δεν του στοίχισε, γιατί η αρμοδιότητα αυτή ήταν τότε αποκλειστικό προνόμιο της κυβέρνησης, κατά το Σύνταγμα. Η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία νομοθετήθηκε μόλις το 2019.

Ο Κάρολος Παπούλιας λειτούργησε άθελά του ως το αμορτισέρ του πολιτικού συστήματος απέναντι στον εξαγριωμένο όχλο που διέλυσε τη στρατιωτική παρέλαση της Θεσσαλονίκης, τον Οκτώβριο του 2011. Προήδρευσε και αυτός σε σύσκεψη πολιτικών αρχηγών για τη συγκρότηση «κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας».

Ο Προκόπης Παυλόπουλος, με τη βοήθεια δύο τουλάχιστον καθηγητών της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, άνοιξε τις κρίσιμες μέρες του δημοψηφίσματος απευθείας δίαυλο με τον σύμβουλο του προέδρου Ολάντ, Ζακ Αταλί, και εγγυήθηκε, πέραν των αρμοδιοτήτων του, στον αρχηγό του γαλλικού κράτους την παραμονή της χώρας στην Ευρώπη και την ευρωζώνη, παρά το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα. Το στικάκι με τα σχετικά sms μεταξύ των Ελλήνων και Γάλλων πρωταγωνιστών υπάρχει και, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου, θα δοθεί στη δημοσιότητα. Ο Αταλί πρέπει να τιμηθεί από την Ελληνική Δημοκρατία.

Η στιγμή της απερχόμενης Προέδρου, που συμπύκνωσε σε μια φωτογραφία όλη τη θητεία της, ήταν τα περίφημα επινίκια για τον γάμο με τους κυρίους Σκέρτσο και Πατέλη. Η «ρυθμίστρια» του πολιτεύματος παραβίασε την από το Σύνταγμα επιβαλλόμενη ουδετερότητά της.

Είναι προφανές ότι η Πρόεδρος υποτίμησε την επικοινωνιακή ισχύ της κυβέρνησης, η οποία ήταν η ασπίδα της και κάλυπτε όλα τα λάθη που αποκαλύπταμε από την πρώτη στιγμή της θητείας της – με πρώτο την απόπειρά της να μην ορκιστεί με θρησκευτικό όρκο.

Η απειρία της είχε φτάσει σε σημείο πολύ πέραν της παραβίασης τη θεσμικής ουδετερότητάς της απέναντι σε όλες τις πτέρυγες της Βουλής. Μας έφτασαν πληροφορίες ότι έστειλε sms σε συναδέλφους μας, με τα οποία εξέφραζε την οργή της εναντίον ημών για την κριτική που της ασκούσαμε, με τρόπο που ενδεχομένως δεν άρμοζε στο αξίωμά της.

Η μη ανανέωση της θητείας της οφείλεται σε ένα «ελάττωμα», για το οποίο δεν φέρει η ίδια καμία ευθύνη: στην παντελή έλλειψη θεσμικής γνώσης για τον θεσμό που εκλήθη να υπηρετήσει και τις λεπτές ισορροπίες του. Στην άγνοια των προσώπων και των ευαισθησιών τους.

Ο Καραμανλής, ο Στεφανόπουλος, ο Παπούλιας, ο Παυλόπουλος, με πολυετή θητεία στον δημόσιο βίο, μπορούσαν να διακρίνουν εκ των προτέρων τα σάπια σανίδια της πολιτικής για να μην τα πατήσουν. Και δεν τα πατούσαν. Μπορούσαν να διακρίνουν τις φωτιές που ήταν έτοιμες να ανάψουν. Και τις έσβηναν, δεν τις φούντωναν.

Η απερχόμενη Πρόεδρος, όχι. Ο θεσμός, δυστυχώς, «ευτελίστηκε» επί των ημερών της. Αποδεδειγμένα. Με αριθμούς. Από 65% αποδοχή, με την οποία τον παρέλαβε από τον Προκόπη Παυλόπουλο, που διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοκρατίας σε μια θυελλώδη περίοδο της νεότερης ελληνικής Ιστορίας, επί της απερχόμενης Προέδρου η αποδοχή έπεσε στο 30%. Πολύ κάτω από το 50%.

Τον Οκτώβριο του 2019, ο υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης μού έκανε την τιμή να ρωτήσει την άποψή μου για το προφίλ του/της επόμενου/επόμενης Προέδρου της Δημοκρατίας. Του απάντησα ότι πρέπει να είναι πολιτικό πρόσωπο και ότι πρέπει να έχει κύρος, γνώση των θεσμών, εμπειρία, γεωπολιτική γνώση. Όλα όσα, δηλαδή, αναγνώρισε με καθυστέρηση πέντε ετών ο κύριος Μητσοτάκης στο διάγγελμα της περασμένης Τετάρτης.

Θέλουμε να πιστεύουμε ότι η κυβέρνηση δεν θα μείνει στην καθιέρωση της εξαετούς θητείας του Προέδρου με το νέο Σύνταγμα, αλλά θα τον προικίσει και με τις ελάχιστες αρμοδιότητες, όπως το δικαίωμα της αναπομπής ψηφισμένων νόμων στο Κοινοβούλιο προς επανεξέταση. Σε μια περίοδο που ο πολιτικός κόσμος βάλλεται και η αξιοπιστία του βρίσκεται στο ναδίρ, ο ρόλος που καλείται να αναλάβει ο Κώστας Τασούλας είναι εξαιρετικά δύσκολος. Ανηφορικός. Καλείται να ενεργήσει ως ο καταλύτης για την αναστήλωση του κύρους των θεσμών.

Τυχόν εκλογή του με αποστολή «να εκτελεί σωστά» τις επιθυμίες του πρωθυπουργού, όπως σχολίαζε στη στήλη κορυφαίος καθηγητής Νομικής κεντροαριστερής προελεύσεως, δεν θα εισφέρει τίποτε το ουσιαστικό στον θεσμό.

Πρέπει, κατά τούτο, να κάνει σωστή χρήση της εμπειρίας του, των παραστάσεων που απέκτησε δίπλα στον Ευάγγελο Αβέρωφ και σε τρεις πρωθυπουργούς που τον τίμησαν με αξιώματα (Καραμανλής, Σαμαράς, Μητσοτάκης), και να μην ξεχνά ποτέ ότι έχει ως ρόλο να ενώνει τους Έλληνες και τον πολιτικό κόσμο.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν είναι ο υπάλληλος του εκάστοτε πρωθυπουργού, δεν είναι θεσμικό σκεύος της εξουσίας. Είναι ο αρχηγός του κράτους και ο υπηρέτης του λαού. Αυτόν θα ορκιστεί να υπηρετεί στο όνομα της Αγίας, αδιαιρέτου και ομοουσίου Τριάδος ο κύριος Τασούλας. Ο Θεός μαζί του.