Του Απόστολου Αποστόλου*
Πώς μπορεί ο εθνικισμός να παύσει να μετατρέπεται σε σοβινισμό; Πώς μπορεί ο πατριωτισμός να κόψει τις γέφυρες με τον επιφανειακό φιλελευθερισμό, πώς μπορεί ο μετανεωτερικός αριστερισμός να σταματήσει να συμψηφίζει τον διεθνισμό με την παγκοσμιοποίηση; Πίσω από τα είδωλα και τα αντιείδωλα της πολιτικής ρητορικής κρύβεται ο ίδιος σκηνογράφος, ο ίδιος μηχανισμός προπαγάνδας, που απανθρωπίζει όλες τις όψεις της πολιτικής εξέλιξης.
Έτσι κι αλλιώς, σήμερα η ουσία της πολιτικής κείται πέρα από τα πολιτικά σχήματα και λειτουργεί στο όνομα της αυθεντίας, που προβάλλεται ως υποκατάστατο του ιερού. Οι πολιτικές ιδεολογίες αποτελούν, σύμφωνα με τον Ρεϊμόν Αρόν, διαφορετικές σημασίες από την αρχική τους τοποθέτηση. Η πολιτική καλύπτεται από έναν κακοποιητικό αναχρονισμό που μας παραπλανά κάτω από μια ξεθωριασμένη αλληλεγγύη, έλεγε ο Άρθουρ Κέσλερ. Και, συνεχίζοντας, τόνιζε ο Κέσλερ ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ έναν σημασιολογικό πληθωρισμό, όπου ο ξεπεσμός της πολιτικής έννοιας πάει πολύ μακριά.
Παλαιότερα, οι διαφορές μεταξύ των πολιτικών αντιθέσεων ήταν διαφορετικής ηθικής. Σήμερα, οι διαφορές έχουν απαλειφθεί από τις επιστημονικές τοποθετήσεις, οι οποίες κινούνται στην κάμψη της υπεκφυγής. O ζωολόγος και ηθολόγος Κόνραντ Λόρεντς μίλησε για εδαφικά σύνορα των ζώων, συνδέοντάς τα με τα εδαφικά σύνορα των κρατών, ερμηνεύοντας έτσι το έδαφος με την επιθετικότητα. Ο Ρομπέρτ Αντρέ, πάλι, είδε το ζήτημα της εδαφικής κυριαρχίας μέσα από τα πτηνά που υπερασπίζονται το έδαφός τους και το θεμελίωσε με τις ανθρώπινες κοινότητες και την υπεράσπιση των εδαφών.
Με άλλα λόγια, η επιστήμη μεταβάλλεται σε πολλές κοίτες που ποτέ δεν ενώνονται και ξεμακραίνουν, αντί να γειτνιάζουν. Κινείται στις ελάσσονες υπεκφυγές που δεν μπορούν να βεβαιώσουν κάτι συγκεκριμένο, αλλά κρυσταλλώνουν αβεβαιότητες. Έτσι, η πολιτική γίνεται «τμηματική κοινωνική μηχανική», όπως και η θεωρία, κατά τον Καρλ Πόπερ.
Μειονεκτικός αρνητισμός
Εκεί όπου η δημοκρατία παντρευόταν με τον ουμανισμό και την αυτεξουσιότητα του πολίτη, σήμερα η αντι-ουμανιστική δημοκρατία ξοδεύεται σε μικροπολιτικές σκοπιμότητες κάτω από τη χαλαρότητα των θεσμών, που οδηγούνται στην αγριότητα του μηδενισμού.
Η χειραφέτηση της πολιτικής, αντί να διευκολύνει τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας, τη δεσμεύει στον αέρα της παρακμής και στον αρνητισμό. Σταματά κάθε κυκλοφορία των πνευματικών αξιών και εντάσσει την εξέλιξη στη γνώση της αγνωσίας. Μια τέτοια πολιτική καταργεί όλες τις οργανικές κοινότητες και τις αξίες που λειτουργούσαν για χρόνια ως κοσμικό ρίγος της δημοκρατίας, και εντάσσει τον πολίτη στον μειονεκτικό αρνητισμό. Ο μειονεκτικός αρνητισμός ξετυλίγεται ως «ψευθεσιακή δικαιωματοχρησία» και ποτέ ως αγωνιστική διεκδίκηση.
Έτσι και αλλιώς, η δημοκρατία που ταυτιζόταν με ένα παρελθόν ορθής πολιτείας έχει χάσει τη θεμελιωτική της δύναμη και καταλήγει σ’ ένα άδειο νόημα. Η πολιτική πλέον σκηνοθετεί τον φόβο, γνωρίζοντας ότι ως πρωτογονικό ένστικτο μπορεί να κυριαρχήσει. Ο φόβος σήμερα γίνεται μια συνεχής ροή εκτροπής και μαζί μετατροπή του νοήματος της ζωής. Και στις σύγχρονες δημοκρατίες ισοδυναμεί με μια καρκινωματώδη μετάσταση, μ’ έναν επ’ άπειρον πολλαπλασιασμό κάποιας ομοιοπαθητικής αυτοκτονίας. Οι εξουσίες τώρα πια είναι ικανές μόνο για να δημιουργούν ακραία φαινόμενα φόβου και μαζί ακραία συστήματα φόβου, τα οποία προσπαθούν να εξορθολογικοποιήσουν με ιδεοληψίες εκλογικευμένου επιστημονισμού τη σύγχρονη δημοκρατία μας.
Ο δυτικός πολίτης σήμερα αναζητά ένα νέο κέντρο της δημοκρατίας και ρίχνεται στην περιπέτεια μιας νέας ζωής, η οποία φθίνει σε προβληματισμό και αναστέλλει κάθε δημιουργική προώθηση. Έτσι, η δημοκρατία εκφράζεται ως απολυτοποίηση της παραφθοράς των αρχών και αξιών της. Η δε ιδέα της σήμερα αναφέρεται πλέον και προσδιορίζεται μόνο σ’ έναν κύκλο πολιτισμού που απο-μυθολογεί το παρελθόν και καταργεί όλα τα υποστρώματα διαχρονικών αξιών.
*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
