Του Απόστολου Αποστόλου*
Η πολιτική φούσκα αποτελεί μια υπερβολική αντίδραση μπροστά σε κάποιο προσδοκώμενο γεγονός ή σε ένα ανερχόμενο πρόσωπο, η οποία (αντίδραση) ενισχύεται από θετική ανατροφοδότηση για μια σχετικά μεγάλη χρονική περίοδο. Πάντα οι πολιτικές φούσκες επιβάλλουν ένα κοινωνικό κόστος, χωρίς όμως να παράγουν αντισταθμιστικά οφέλη. Συνήθως εμφανίζονται όταν συμφέροντα αντιλαμβάνονται ευκαιρίες που μπορούν να κερδίσουν από τη δημόσια πολιτική ή να εκμεταλλευτούν τη δημόσια πολιτική, προωθώντας έναν ενθουσιασμό και μια ευρεία επιδοκιμασία, αυξάνοντας έτσι τις προσδοκίες ζήτησης της πολιτικής. Με άλλα λόγια, δημιουργείται μια υπερπροσφορά ενός πολιτικού εγχειρήματος ή μια υπερπροσφορά ενός πολιτικού προσώπου.
Απαραίτητος παράγοντας για να εμφανιστεί μια πολιτική φούσκα είναι όταν οι άνθρωποι έλκονται συναισθηματικά από ορισμένες πτυχές της πολιτικής εξέλιξης και ειδικά θα λέγαμε όταν η συναισθηματική υπερβολή κάποιας πολιτικής ιδέας συντονίζεται με τον ειρμό της πλειοψηφικής διάθεσης ενός πληθυσμού. Ως εκ τούτου, οι πολιτικές φούσκες προκύπτουν μέσω της κινητοποίησης του ενθουσιασμού και της πολιτικής υπόσχεσης, η οποία βέβαια υπερβαίνει τις ικανότητές της.
Βέβαια οι εκρήξεις αισιοδοξίας του κοινού ενθαρρύνονται από τις κατασκευασμένες λυτρωτικές ιδεολογίες και τάσεις, οι οποίες λειτουργούν ως υδράργυροι αύξησης υπερπροσφοράς της πολιτικής. Και ασφαλώς ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης στη δημιουργία μιας πολιτικής φούσκας αποτελεί παράγοντα επιτυχίας, διότι υπερτονίζει την αξία και δημιουργεί μια επενδυτική κουλτούρα. Παράλληλα με την ανηλεή προπαγάνδα και την προσδοκία για υψηλότερες αποδόσεις πολιτικής, χτίζονται αξιώσεις και μια θετική ανατροφοδότηση των μεγάλων ελπίδων, η οποία σαφώς υπερνικά τις αρνητικές ανατροφοδοτήσεις όλων των κακών επερχομένων της πολιτικής.
Ωστόσο, επειδή οι επίμονες αποδόσεις της πολιτικής δεν μπορούν να αναρριχώνται για πάντα και θα υπάρξουν στιγμές φθίνουσας απόδοσης, έτσι σε κάποιες χρονικές στιγμές είναι βέβαιο ότι οι φούσκες θα αντικαθίστανται από νέες, οι οποίες θα διεκδικούν νέες θετικές ανατροφοδοτήσεις. Θεωρείται δεδομένο ότι οι πολιτικές φούσκες έχουν ημερομηνία λήξης και θα εκραγούν σταδιακά ή απότομα δίνοντας προβάδισμα ή στήριξη σε νέες. Οι απώλειες που προκύπτουν σε κυβερνήσεις από τη στιγμή που σκάσει μια πολιτική φούσκα είναι σοβαρές, μάλιστα μερικές φορές απειλείται ακόμη και η σταθερότητα του πολιτικού συστήματος.
Ο Moshe Maor μάς περιγράφει πολιτικές φούσκες που υπήρξαν καταστροφικές και πολιτικές φούσκες που κινήθηκαν στην παλίρροια των εξελίξεων. Το «Μεγάλο Άλμα» προς τα εμπρός της Κίνας το 1958-1961 (θα μας πει ο Moshe Maor), κατά το οποίο η γεωργική κολεκτιβοποίηση και η επιθετική προώθηση της βιομηχανίας επιτεύχθηκαν μέσω μιας ταχείας εκτροπής της γεωργικής εργασίας και πόρων στη βιομηχανία, στη συνέχεια είχε ως αποτέλεσμα την πείνα που θα σκοτώσει δεκάδες εκατομμύρια πολίτες. Εν τέλει η κινεζική πολιτική φούσκα αποτέλεσε μια καταστροφική φούσκα.
Απεναντίας, η σιδηροδρομική μανία της Μ. Βρετανίας κατά τη δεκαετία του 1840, που οδήγησε στην τεράστια επέκταση του βρετανικού σιδηροδρομικού συστήματος κατά τη διάρκεια της κερδοσκοπικής επενδυτικής περιόδου, αποτέλεσε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας πολιτικής φούσκας με λίγες απώλειες.
Μια φούσκα πολιτικής με σύντομη χρονική διάρκεια, που έσκασε στα εγχώρια πολιτικά δεδομένα, ήταν το φαινόμενο Κασσελάκη. Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ ήρθε ξαφνικά από το πουθενά, προτάχθηκε από τον κ. Τσίπρα ως νέος αρχηγός του κόμματος και ως ελπίδα για μια πραγματική αλλαγή για το κόμμα της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, και εκ των υστέρων ο κ. Τσίπρας άνοιξε τη βαλβίδα ξεφουσκώνοντας το φαινόμενο Κασσελάκη.
Έτσι κι αλλιώς ο ελληνικός λαός, ο οποίος από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους εκλαμβάνεται ως εκτάδην λαός χωρίς όραμα, βυθισμένος σε μια πατριωτική απελπισία, δεν ερωτάται ποτέ για τις πολιτικές αλλαγές, αλλά γίνεται παρακολούθημα των αποφάσεων, οι οποίες υπογραμμίζονται από τα πολιτικά διεθνοποιημένα κέντρα.
Ο κ. Κασσελάκης ήρθε ως ο ανατροπέας της ζόμπι πολιτικής της χώρας, ως εκείνος που θα φέρει τις μεγάλες αλλαγές και θα συγκρουστεί με τους δεινοσαυρικούς τακτικισμούς της πολιτικής και τις διαλυτικές πολιτικές συμπεριφορές και παραδοσιακές αντιλήψεις περί διακυβέρνησης. Αποδείχθηκε βέβαια (όπως αναμενόταν) ότι ήταν στην ίδια γραμμή πλεύσης και στο ίδιο συστηματικό έργο της πολιτικής η οποία τρέφεται ως απολυτοποιημένη εξουσία που δυναστεύει τα πάντα, δεδομένου ότι δυναμώνει, ορθοτομείται και οργανώνεται από την περιθωριοποίηση του λαού. Εξάλλου ποτέ κανένας πολιτικός δεν ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της εξουσίας ή δεν παίρνει την έγκριση να πρωθυπουργεύσει αν οδοδεικτικά δεν είναι προσανατολισμένος στις παγκόσμιες διεθνοποιημένες νόρμες κατεξουσιαστικότητας.
Και μέσα σε εκείνο το σκηνικό της λύτρωσης που θα ερχόταν για τη Ριζοσπαστική Αριστερά, ανακαλύφθηκε ακόμα μία φορά η υποκρισία που χρόνια στεγνώνει την πολιτική ζωή του τόπου και παραδίδεται ως διαθήκη στους επερχόμενους πολιτικούς. Το διαπιστώσαμε με την έκρηξη της υποκριτικής πληρότητας του κ. Τσίπρα απέναντι στον κ. Κασσελάκη. Ο άνθρωπος που του έβαλε τα βάγια στα μαλλιά και του έστρωσε το χαλί, ψάλλοντας τα ωσαννά (ο κ. Τσίπρας) είναι εκείνος που σκέφτεται την κατάβασή του, αν δεν έχει αποφασίσει να το κάνει ξεδιπλώνοντας στρατηγικές ή οργανώνοντας ανέμους. Αλλά πώς αλλιώς, θα πει κάποιος, μπορεί να σωθεί το σύστημα χωρίς τον συντελεσμό του υποκριτικού νοήματος της πολιτικής… Από την πρώτη μέρα που θα εισέλθει ένας πολιτικός στο πεδίο της διαχείρισης πρέπει να ορκιστεί πίστη στην αφθαρσία του συστήματος και υποταγή στις ντιρεκτίβες της κατασκευασμένης προοπτικής του παγκοσμιοποιημένου μέλλοντος.
Να γιατί οι πολιτικές φούσκες θα πλειοδοτούν το σύστημα και θα σώζουν τις μεγάλες καταρρεύσεις της εξουσίας. Γιατί οι πολιτικές φούσκες, πότε ως εφαρμοσμένοι πολιτικοί σχεδιασμοί και άλλοτε ως πολιτικά πρόσωπα, γίνονται καταφατικά στοιχεία μηχανισμών εξουσίας και συμφερόντων, και καθίστανται έσχατες και καθολικές μορφές ισορροπίας του εξουσιαστικού μηχανισμού.
* Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
