Του Αναστάσιου Κούζη – Κούζαρου*
Από τα μαθητικά χρόνια ισχυρή εντύπωση προκαλούσε η διδασκαλία της Βίβλου για τον περιβόητο «Πύργο της Βαβέλ». Στο 11ο κεφάλαιο, λοιπόν, του βιβλίου της «Γενέσεως» αναφέρεται πως οι απόγονοι μετά τον Κατακλυσμό του Νώε, διαθέτοντας κοινή γλώσσα και ομιλία, είχαν την ικανότητα να συνδιαλέγονται και να συναποφασίζουν για την επιβίωσή τους αλλά και για την πραγμάτωση άλλων υψηλότερων στόχων μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Έτσι, κινούμενοι από τα ανατολικά, εγκαταστάθηκαν σποραδικά σε οικισμούς στην εύφορη πεδιάδα Σεναάρ. Εκεί η ραγδαία, λόγω των ευνοϊκών συνθηκών προφανώς, αύξηση του πληθυσμού και η ασφυκτική ανάγκη για στέγαση οδήγησε τους πολυπληθείς κατοίκους ύστερα από συζητήσεις στο φιλόδοξο σχέδιο προτού διασπαρούν σε όλη τη γη να οικοδομήσουν ολόκληρη Πόλη και Πύργο, του οποίου η κορυφή να φθάνει ως τον ουρανό!
Η υλοποίηση αυτού του κατασκευαστικού άθλου όχι μόνο θα προωθούσε την κοινωνική τους οργάνωση, αλλά θα εξασφάλιζε και καλύτερες συνθήκες ζωής, προ πάντων δε θα πολλαπλασίαζε τη δύναμή τους, χαρίζοντας στους κατασκευαστές τέτοια φήμη και δόξα που θα προηγείτο της μελλοντικής εδαφικής τους επέκτασης. Η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν δεδομένη, αφού οι «υιοί των ανθρώπων» διέθεταν πολύ μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών για συνεχή κοπιαστική εργασία, χωρίς να νοιάζονται για πιθανές απώλειες. Οι φυσικές πρώτες ύλες ήταν ανεξάντλητες και υπήρχε η κατάλληλη τεχνογνωσία: πηλός για να πλάσουν πλίνθους, καμίνια και καύσιμη ύλη για να τις μετατρέψουν σε συμπαγή τούβλα και άσφαλτος για να τις συγκολλήσουν, κτίζοντας στο διηνεκές. Το σπουδαιότερο όμως, διέθεταν το «εργαλείο της συνεννόησης» για τη διάπλαση και διάδοση στις μάζες του κοινού και μεγαλεπήβολου οράματος: να φθάσουν στον ουρανό και -γιατί όχι;- να αποκαθηλώσουν από την εξουσία του τον ίδιο τον Θεό!
Ο «Θεός Τιμωρός» της Παλαιάς Διαθήκης επισκοπεί το έργο και επισημαίνει το αμάρτημα: «Να ένα γένος με μια κοινή γλώσσα, και αυτόν (τον Πύργο) άρχισαν να κατασκευάζουν, κι από τώρα και στο εξής δεν θα αποτραπούν απ’ το να πραγματοποιήσουν όλα όσα τυχόν βάλουν στο μυαλό τους…» Το αμάρτημα που διαπιστώνει «ο Δημιουργός του Παντός» συνίσταται στην υιοθέτηση μιας αλαζονικής στάσης από το δημιούργημα άνθρωπος, αφού σταδιακά ο δικαιολογημένος ενθουσιασμός του και η αρχική του αυτοπεποίθηση μεταλλάχθηκαν σε άκρατο εγωισμό και ματαιοδοξία: «Από εδώ και πέρα, ανεξαρτήτως συνεπειών, θα πραγματοποιώ οτιδήποτε φανταστώ, μόνο και μόνο επειδή διαθέτω τα υλικά μέσα και την τεχνική δύναμη να το κάνω»! Η θεϊκή τιμωρία επιπίπτει με καταλυτικές συνέπειες για το ανθρώπινο γένος: «…δεύτε και καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν, ίνα μη ακούωσιν έκαστος την φωνήν του πλησίον. Και διέσπειρεν αυτούς Κύριος εκείθεν επί πρόσωπον πάσης της γης…»
Βέβαια, δεν γνωρίζουμε έως σήμερα αν πίσω από τη βιβλική αυτή ιστορία κρύβεται κάποιο πραγματικό γεγονός. Όλα όμως τα στοιχεία της κατατείνουν πως συντελέστηκε στη Μεσοποταμία κατά την εποχή της άνθησης των μεγάλων Ανατολικών Πολιτισμών και ιδιαίτερα των Σουμερίων, Χαλδαίων, Βαβυλωνίων και Ασσυρίων. Οι Εβραίοι, «αυτοί» δηλαδή «που πέρασαν από την αριστερή όχθη του Ευφράτη», προερχόμενοι από τη σουμερική πόλη Ουρ, που άνθησε την τρίτη χιλιετία προ Χριστού, προφανώς βίωσαν ανάλογες προσπάθειες για την κατασκευή βαθμιδωτών πυραμίδων, «Ζιγκουράτ», κτισμένων από ψημένα τούβλα, ενώ άφθονη υπήρχε και η άσφαλτος από επιφανειακά κοιτάσματα πετρελαίου. Εξάλλου στα μέρη εκείνα επινοήθηκε μία από τις αρχαιότερες γραφές, η σφηνοειδής γραφή! Μάλιστα, σπουδαίοι γλωσσολόγοι έχουν υποστηρίξει την ύπαρξη μιας αρχικής κοινής «Πρωτογλώσσας», από την οποία προήλθαν οι επιμέρους εθνικές γλώσσες, όπως για εμάς τους Ευρωπαίους η «Ιαπετική» ή «Ινδοευρωπαϊκή», όπως την ονόμασαν. Παράλληλα, ενισχύεται η πεποίθηση ότι η κοινή λαλιά, που από τη μίμηση των φυσικών ήχων επινοήθηκε, συντέλεσε στη συνεννόηση, στον προγραμματισμό, στον συντονισμό για την κατανομή της εργασίας και στην εξοικονόμηση δυνάμεων και μέσων. Αυτό αποδεικνύουν ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους τουλάχιστον για τον ελληνικό χώρο τα ευρήματα του σπηλαίου των Πετραλώνων, όπου ο δεξιόχειρας «Αρχάνθρωπος» ήταν ο πρώτος που επέτυχε συνεννοούμενος με τους ομοίους του τον καταμερισμό της εργασίας!
Από τότε, λοιπόν, που «κατά τας Γραφάς» επέβαλε ο Θεός τη «σύγχυση των γλωσσών» και τη δημιουργία των εθνών η ανθρωπότητα διαρκώς υφίσταται οδυνηρές συνέπειες: την ασυνεννοησία, την έριδα και τη διαμάχη, τις συγκρούσεις, τους πολέμους και την αλληλοσφαγή των λαών σε τοπική, περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα. Παρ’ όλα τα δεινά της, διαχρονικά δείχνει να μη βάζει μυαλό και μετά μια παροδική ανάσχεση επανέρχεται δριμύτερη, για να πραγματοποιήσει «ό,τι σκέπτεται πως μπορεί να το κάνει»! Ισχυρά ιμπεριαλιστικά έθνη με παγκόσμιου κύρους ηγέτες επεκτάθηκαν αφάνταστα και έκτισαν γιγαντουπόλεις κατοικούμενες από πανσπερμία λαών. Οι σύγχρονοι πύργοι τους, θαύματα τεχνολογικής προόδου, εκτείνουν τις αντένες επικοινωνίας σε ιλιγγιώδη ύψη «ξύνοντας τους ουρανούς», ενώ οι σε τροχιά περί τη Γη τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι επιτρέπουν τη συνομιλία, την ενημέρωση, την κατεύθυνση, την πλοήγηση, την αεροπλοΐα από και σε όποιο σημείο της υδρογείου! Οι αυτοκρατορίες, τα αποικιακά καθεστώτα, οι κοινοπολιτείες και όσες υπερτοπικές και υπερεθνικές κρατικές οντότητες δημιουργήθηκαν στα μήκη και τα πλάτη της Γης επέβαλαν στους παλαιούς υποδούλους ή εξαρτημένους λαούς και κατοπινούς υπηκόους ή πολίτες τους ως κοινούς κώδικες επικοινωνίας τις δικές τους κυρίαρχες γλώσσες στην κάθε σφαίρα γεωπολιτικής και πολιτιστικής επιρροής, που σαν τις τεκτονικές πλάκες βρίσκονται πάντα σε κατάσταση κίνησης και σύγκρουσης προκαλώντας ποικίλου μεγέθους σεισμικές δονήσεις. Οι διεθνείς οργανισμοί, ως σταθεροποιητικοί μηχανισμοί, πάσχιζαν και πασχίζουν να τις αποτρέψουν, περιορίσουν ή σταματήσουν -ανεπιτυχώς τις περισσότερες φορές-, έστω κι αν για την προώθηση της συνεννόησης και συνεργασίας μεταξύ αλλοεθνών και αλλόδοξων λαών χρησιμοποιούν την κοινά αναγνωρισμένη «γλώσσα του Διεθνούς Δικαίου», χάρη της παγκόσμιας ειρήνης.
Σύγχρονοι ουρανοξύστες στο Ντουμπάι
Στις μέρες μας -ημέρες παγκοσμιοποίησης- όπου όλοι οι λαοί θέλοντας και μη γευόμαστε τον ίδιο άνοστο, πολύχρωμο πολιτιστικό χυλό, πιστέψαμε ότι μπορούμε επιτέλους να συνεννοηθούμε, επειδή τάχα μιλάμε την κοινή γλώσσα της Επιστήμης, της Τέχνης και του Πολιτισμού, επειδή χρησιμοποιούμε τη διεθνή γλώσσα του εμπορίου και της διπλωματίας ή τα παγκόσμια δίκτυα επικοινωνίας και ενημέρωσης. Κι όμως, «το αίμα ρέει ποτάμι» και η αδικία, η εκμετάλλευση και ο πόνος καλπάζουν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Κι αρκεί το πάτημα από εμάς τους κατοίκους της «Σύγχρονης Βαβέλ» ενός απλού κουμπιού στο τηλεκοντρόλ ή το πληκτρολόγιο για να διαβούμε από την εικονική ευτυχία στην πραγματική δυστυχία, από τη δήθεν φιλανθρωπία στην κτηνώδη θηριωδία, από την ακατάσχετη πολυφαγία στην εξαθλίωση και τη λιμοκτονία! Ζούμε μέσα σε μια περίτεχνα δομημένη αυταπάτη μιας δήθεν συνεννόησης, συνομιλίας και συνεργασίας μεταξύ ατόμων και λαών. Γιατί περισσότερο από ποτέ έχουμε παγιδευτεί μέσα σε μια «Παγκόσμια Βαβέλ», που καθημερινά οικοδομούμε φλυαρώντας επιπόλαια οι πάντες για τα πάντα, είτε γνωρίζουμε είτε όχι, δημιουργώντας το απόλυτο χάος. Αδυνατούμε να διαχειριστούμε τον ανά πάσα στιγμή ορμητικό χείμαρρο των πληροφοριών που μας πνίγει, αφού δεν προλαβαίνουμε ή και δεν έχουμε την επάρκεια να επεξεργαστούμε τι είναι αλήθεια και τι ψέμα. Ενώ, δυστυχώς, η μυθικών διαστάσεων και παγκόσμιας εμβέλειας προπαγάνδα και τα πρωτοφανώς διαπλεκόμενα ανά την Υφήλιο συμφέροντα συστηματικά νοθεύουν, παραποιούν ή υποσκιάζουν τον αληθή λόγο της Θρησκείας, της Τέχνης και της Επιστήμης, των τριών απελευθερωτικών δυνάμεων του ανθρώπινου γένους.
Τι μας απομένει; Υπάρχει ελπίδα να ξεφύγουμε από τον κυκεώνα της «Παγκόσμιας Βαβέλ»; Ίσως υπάρχει, αν επανακαθορίσουμε ως άτομα τη συμπεριφορά μας στο κοινωνικό γίγνεσθαι, περνώντας από το «εγώ» στο «εμείς»: πρώτα πρώτα, αν παύσουμε να μιλάμε, να μιλάμε, να μιλάμε διαρκώς και για όλα. Πολύ δε περισσότερο, αν παύσουμε να μαχόμαστε «με νύχια και με δόντια» να επιβάλλουμε στον πλησίον τα «θέλω» μας και τα «πιστεύω» μας! Κατά δεύτερον, αν μάθουμε να ακούμε τον άλλον με υπομονή και προσοχή, δείχνοντας κατανόηση, που μας επιτρέπει να αξιολογούμε με σεβασμό και επίγνωση το μήνυμα του συνομιλητή μας, μπαίνοντας στη θέση του και βλέποντας τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Αυτό επιβάλλει η Αγάπη προς το συνάνθρωπο!
Κι όσο για την επικοινωνία μας με τον ίδιο τον Πλάστη, αυτή ενδεχομένως στο βάθος του χρόνου να αποκατασταθεί, αν σταματήσουμε πια υποκριτικά να Τον επικαλούμαστε με τις φθαρμένες και νοθευμένες λέξεις μας κι αρχίσουμε -ίσως στις εποχές που ζούμε φανεί αστείο ή αφελές- να Του… τραγουδάμε, ευχαριστώντας Τον για το δώρο της Ζωής… σαν τα πουλιά… δίχως λέξεις, που λέει και ο ποιητής!
*Καλλιτέχνης Θεάτρου Σκιών – Φιλόλογος
