Του Δημήτρη Γαρούφα*
Αφορμή για το σημερινό άρθρο ήταν παλιότερη συζήτηση με ελληνομαθή συνάδελφο από γειτονική χώρα, ο οποίος αγνοούσε την επανάσταση των Ελλήνων στη Μακεδονία το 1821 και 1822 και θεωρούσε πως η λεγόμενη επανάσταση του Ίλιντεν, το 1903 στο Κρούσοβο, αποτελούσε τη μοναδική επανάσταση στη Μακεδονία. Δεν είχε προκατάληψη ο συνάδελφος, αλλά κι αυτός αγνοούσε, όπως όλοι σχεδόν στο εξωτερικό, την επανάσταση των Ελλήνων στη Μακεδονία το 1821 και 1822 κι αυτό, δυστυχώς, οφείλεται στην ελλιπή προβολή της.
Η επανάσταση του Ίλιντεν κράτησε σχεδόν μόνο οκτώ μέρες. Κι όπως αναφέρει ο Μοναστηριώτης Γ. Μόδης στο βιβλίο του «Ο μακεδονικός αγών και η νεώτερη μακεδονική ιστορία» σελ.101, έκδοση της ΕΜΣ το 1967, μπήκαν στο Κρούσοβο Βούλγαροι κομιτατζήδες, με επιτελάρχη έναν Βούλγαρο αξιωματικό, κι έμειναν οκτώ εννέα μέρες και το ‘βαλαν στα πόδια μόλις φάνηκε ο τουρκικός στρατός, χωρίς να ρίξουν τουφεκιά, και πολέμησε με λίγους μόνο ο Κρουσοβίτης Πίτο Γούλι, ενώ οι κομιτατζήδες βρήκαν ευκαιρία να σκοτώνουν «γραικομάνους» και να καίνε ελληνικά σπίτια. Αλλά αυτή η επανάσταση προβλήθηκε διεθνώς και την πατρότητά της διεκδικούν τώρα και τα Σκόπια και η Σόφια. Αντίθετα, οι επαναστάσεις των Ελλήνων στη Χαλκιδική το 1821 και στη Νάουσα το 1822 κράτησαν μήνες κι ενώ δεν μπορούσαν για γεωστρατηγικούς λόγους να είναι νικηφόρες, απασχόλησαν τουρκικά στρατεύματα κι έδωσαν χρόνο για να εδραιωθεί η επανάσταση στη νότια Ελλάδα.
Κάθε χρόνο τέτοια εποχή γίνονται συζητήσεις για τη μορφή της επανάστασης κι από κάποιους συγγραφείς υποστηρίχθηκε ότι μόνο με τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους δημιουργήθηκε συνείδηση ελληνική στους κατοίκους του κράτους αυτού. Αυτοί που αμφισβητούν τη μορφή της εθνεγερσίας εστιάζουν συνήθως την κριτική τους στην αρνητική συμπεριφορά κάποιων επαναστατών. Βεβαίως, κάποια γεγονότα που αναφέρουν είναι αληθινά και δεν ήταν «άγιοι» όλοι οι κλεφταρματολοί, ούτε όλοι οι ιερωμένοι, αλλά οι τυχόν αρνητικές συμπεριφορές ήταν μεμονωμένα περιστατικά. Η πραγματική αλήθεια είναι ότι στη Φιλική Εταιρεία, που προετοίμασε την Επανάσταση του 1821, συμμετείχαν άνθρωποι από όλες τις τάξεις: έμποροι, πλοιοκτήτες, κληρικοί, υπάλληλοι, διανοούμενοι, κλεφταρματολοί και στην Επανάσταση συμμετείχε σύμπας ο Ελληνισμός. Μπορεί να είχαν σκοτεινές πλευρές κάποιοι επαναστάτες και μπορεί να ελκύονταν από εμφύλιες διαμάχες, αλλά είχαν συνείδηση Ελληνισμού, ήξεραν ότι γράφουν Ιστορία, γι’ αυτό ο φλογερός Παπαφλέσσας σε γράμμα του στους συμπατριώτες του στην Αρκαδία τούς έλεγε «μην καταδεχθείτε να σας κατηγορήσει ο κόσμος και η ιστορία».
Τους λόγους της Επανάστασης εκθέτει ο Οδυσσέας Ανδρούτσος σε γράμμα του προς τους Γαλαξιδιώτες στις 22 Μαρτίου 1821, στο οποίο, μεταξύ άλλων, γράφει: «Αγαπημένοι μου Γαλαξιδιώτες, ήτανε φαίνεται γραπτό να δράξουμε τ’ άρματα και να χυθούμε καταπάνω στους τυράννους μας, που τόσα χρόνια ανελεήμονα μας τυραγνεύουν. Τι την θέλουμε, βρε αδέρφια, αυτή την πολυπικραμένη ζωή, να ζούμε αποκάτω στη σκλαβιά και το σπαθί των Τούρκων να ακονιέται στα κεφάλια μας; Δεν τηράτε που τίποτα δεν μας απόμεινε; Οι εκκλησιές μας γενήκανε τζαμιά και αχούρια των Τούρκων… Οι φαμελιές και τα παιδιά μας είναι στα χέρια και την διάκριση των Τούρκων. Τίποτα, αδέρφια, δεν μας έμεινε. Δεν είναι πρέποντας να σταυρώσουμε τα χέρια και να τηράμε τον ουρανό… Ας ρωτήσουμε την καρδιά μας κι ό,τι μας απαντυχαίνει ας το βάλουμε γρήγορα σε πράξη… Μια ώρα πρέποντας είναι να ξεσπάσει αυτό το μαράζι όπου μας τρώει την καρδιά. Στα άρματα, αδέρφια! Ή να ξεσκλαβωθούμε ή όλοι να πεθάνουμε…».
Η επανάσταση του Ελληνισμού το 1821 λειτούργησε σαν εγερτήριο για τους λαούς των Βαλκανίων, επηρέασε μακροπρόθεσμα τις εξελίξεις στα Βαλκάνια και αποτέλεσε την αρχή μακρόχρονης διαδικασίας διάλυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας…
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
