Σύμφωνα με το πνεύμα του ιστορικού, όταν μιλούμε για την εγκληματικότητα, πρωτίστως πρέπει να ενεργούμε προληπτικά
Του Δημήτρη Γαρούφα*
Πολλές φορές, με αφορμή κάποια στυγερά εγκλήματα που προκαλούν το έντονο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης, ακούμε δηλώσεις πολιτικών που προτείνουν σαν μόνη λύση την αυστηροποίηση της νομοθεσίας για αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, θέλοντας μάλλον να συμπλεύσουν με την κοινή γνώμη, που σε κάποιο βαθμό λειτουργεί παρορμητικά. Βεβαίως η κοινή γνώμη μπορεί να λειτουργεί παρορμητικά, ζητώντας αυστηροποίηση νομοθεσίας και προβλεπόμενων ποινών για συγκεκριμένα εγκλήματα, αλλά ο νομοθέτης πρέπει να λειτουργεί πάντα με ψυχραιμία.
Για τις αιτίες που οδηγούν τους ανθρώπους στη διάπραξη εγκλημάτων και τον τρόπο αντιμετώπισης παραβατικών συμπεριφορών μιλά από τα βάθη της Ιστορίας ο Θουκυδίδης: Όταν στην αρχαιότητα αποστάτησαν οι κάτοικοι της Μυτιλήνης από την Αθήνα, οι Αθηναίοι είχαν δώσει εντολή για θανάτωση όλων των κατοίκων της Μυτιλήνης προς παραδειγματισμό. Όμως γρήγορα συνειδητοποίησαν ότι ήταν αποτρόπαια η απόφασή τους κι έθεσαν το θέμα σε νέα συνέλευση των πολιτών, όπου ο δημαγωγός Κλέων ζήτησε τη θανάτωση όλων και έπειτα από αυτόν μίλησε ο Διόδοτος, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είπε (σε μετάφραση Ελευθέριου Βενιζέλου): «Αι διάφοροι πόλεις, ως γνωστόν, καθιέρωσαν την ποινή του θανάτου για πολλά εγκλήματα, μερικά εκ των οποίων δεν εξισούνται καν με την βαρύτητα του ιδικού των, αλλά είναι ελαφρότερα. Οι άνθρωποι όμως παρασυρόμενοι από την ελπίδα αψηφούν τους κινδύνους και κανείς δεν εξετέθη στον κίνδυνο εγκληματικής επιχειρήσεως, ενώ πίστευε ότι θα αποτύχει… Διότι όλοι φύσει ρέπουν εις την παρανομίαν, εις τε τον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο και δεν υπάρχει νόμος δυνάμενος να εμποδίσει τούτο, αφού μέχρι τούδε οι άνθρωποι διεξήλθαν όλη την κλίμακα των ποινών με την ελπίδα ότι εξακολουθούντες να τας επιτείνουν θα επιτύχουν μετριασμό της εγκληματικότητας… Μολοταύτα και με την τοιαύτην επίτασιν των ποινών εξακολούθησε η διάπραξις εγκλημάτων. Οφείλομεν λοιπόν ή να εξεύρομεν άλλο φόβητρο τρομερώτερον της θανατικής ποινής ή να αναγνωρίσωμεν τουλάχιστον ότι αυτή δεν προλαμβάνει τα εγκλήματα. Καθόσον οι άνθρωποι παρασύρονται εις κινδυνώδεις επιχειρήσεις άλλοι μεν από την τόλμην που εμπνέει εις τον πτωχόν η ανάγκη, άλλοι από πλεονεξίαν εις την οποίαν ωθούν τον πλούσιον η αλαζονεία και αυτοπεποίθησις και άλλοι από τα πάθη τα οποία εκάστοτε τους εξουσιάζουν εις τας διαφόρους βιοτικάς περιστάσεις δια της ακαθέκτου ορμής των…» Για την ιστορία αναφέρω ότι ο Διόδοτος συμβούλευσε τους Αθηναίους να κρίνουν με επιείκεια τους αποστάτες της Μυτιλήνης, τονίζοντας ότι πρέπει να αντλούν την ασφάλειά τους όχι από την αυστηρότητα των νόμων, αλλά από την προνοητικότητα της διοίκησής τους…
Γι’ αυτό, σύμφωνα με το πνεύμα του Θουκυδίδη, όταν μιλούμε για την εγκληματικότητα, πρέπει, πέρα από την εύκολη λύση αυστηροποίησης της νομοθεσίας (επιβάλλεται, βέβαια, σε κάποιες περιπτώσεις), πρωτίστως να ενεργούμε προληπτικά, να αναζητούμε και να εξαλείφουμε τις αιτίες που οδηγούν ανθρώπους σε διάπραξη εγκλημάτων και ταυτόχρονα πρέπει να μας απασχολεί ο σωφρονισμός κι όταν φτάνει ο καταδικασθείς στο σωφρονιστικό κατάστημα, να φροντίζουμε με δημιουργία υποδομών (σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, δημιουργική απασχόληση, εκπαίδευση κ.λπ.) να αποκτά εφόδια ο κρατούμενος, ούτως ώστε μετά την έκτιση της ποινής να έχει περισσότερα εφόδια από πριν, με στόχο να υπάρχει ελπίδα δεύτερης ευκαιρίας στη ζωή του και επανένταξής του στην κοινωνία.
*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης
Υπάρχουν εγκλήματα και εγκλήματα. Επομένως για παιδεραστές, δολοφόνους κατά συρροή ή εν ψυχρώ, ιατρούς που εν πλήρει συνειδήση δεν έκαναν σωστά τη δουλειά τους και έθεσαν σε κίνδυνο ή επέφεραν βλάβη ή θάνατο σε πλειάδα ανθρώπων, σε πολιτικούς που πρόδωσαν τη χώρα και τους πολίτες ή έπραξαν κατάχρηση δημοσίου χρήματος ή έλαβαν μίζες, οι ποινές πρέπει να είναι παραδειγματικές και ανάλογες της πράξης όπως: εγκλεισμός σε απομόνωση έως τον φυσικά επερχόμενο θάνατο χωρίς να βλέπουν φυσικό φως, εξορία και δήμευση περιουσίας μέχρι συγγενίας 2ου βαθμού, χημική στείρωση και άλλες. Δεν χρειάζεται καν να επανέλθει η θανατική ποινή. Όσο για τους γονείς που ανέθρεψαν θηρία που χτυπούν με μανία παιδιά, οι ποινές της φυλάκισης του ενός γονέα και της χρηματικής αποζημίωσης στην οικογένεια του θύματος είναι αυτονόητες. Αλλιώς εξωθούν τον πολίτη στην αυτοδικία αφού οδηγούμεαστε σε χάος και ζούγκλα με το κράτος και τις αρχές παρατηρητές και επίορκους.