Με αυτά που ορίζουν την ύπαρξή μας δεν μπορείς να παίζεις, αγαπητέ 

Του Μανώλη Κοττάκη 

Το θέμα επιστρέφει διαρκώς στην επικαιρότητα τα τελευταία είκοσι χρόνια, με ποικίλες αφορμές. Πώς συμπεριφερόμαστε στα εθνικά σύμβολα; Πώς συμπεριφερόμαστε στα θεολογικά σύμβολα – στη σημαία, στον σταυρό, στις εικόνες; Σε ποιες περιστάσεις τα χρησιμοποιούμε; Είναι αντικείμενα επεξεργασίας και ενασχόλησης της τέχνης – και, αν ναι, μέχρι ποίου σημείου; Πλείστες όσες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια. Άγνωστοι και ατάλαντοι κατά βάση νεαροί, που δηλώνουν καλλιτέχνες, ιδιοποιούνται σύμβολα που ανακλούν στις ψυχές εκατομμυρίων Ελλήνων και τα διαστρέφουν, τα καταστρέφουν, τα βεβηλώνουν. Και το ωραιότερο: τα παρουσιάζουν ως έργα… τέχνης και έχουν την απαίτηση από τους πολίτες και τα μέσα ενημέρωσης να τα προσκυνήσουν και να τα ευλογήσουν! Συνέβη με τη νεαρά που πήρε την ελληνική σημαία και την έβαψε ροζ για να τιμήσει δήθεν την ημέρα της κακοποιημένης γυναίκας. Συνέβη προ έτους, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, όπου κάποιος έξυπνος αλλοίωσε την εικόνα της Παναγίας σε αφίσα ντοκιμαντέρ, προκαλώντας την αντίδραση του μετριοπαθούς παναγιότατου μητροπολίτη Φιλοθέου. Συνέβη και τώρα, στην Εθνική Πινακοθήκη, όπου κάποιος που δηλώνει καλλιτέχνης βεβήλωσε τις εικόνες της Παναγίας και του αγίου Γεωργίου, εμφανίζοντας στα πρόσωπά τους… βρικόλακες. Στην προκείμενη περίπτωση δεν πρόκειται για καλλιτέχνες. Πρόκειται για ανθρώπους κομπλεξικούς, που μάλλον δεν στέκουν τα καλά τους. Που χρησιμοποιούν τα εθνικά και θεολογικά σύμβολα για να προκαλέσουν. Για να κερδίσουν την προσοχή που ποτέ δεν είχαν. 

Ο βουλευτής της ΝΙΚΗΣ, Παπαδόπουλος, ανάμεσα στα απαράδεκτα που έκανε με τους τραμπουκισμούς στην Εθνική Πινακοθήκη -ο χριστιανός και ο χριστιανισμός δεν συμβαδίζουν ποτέ με τον θυμό και τη βία- είπε και κάτι σωστό: ότι οι μουσουλμάνοι σέβονται περισσότερο τον άγιο Γεώργιο από ό,τι ορισμένοι Έλληνες που είναι δήθεν χριστιανοί. Είναι αληθές. Το Ισλάμ σέβεται και το πρόσωπο της Παναγίας μας και το πρόσωπο ορισμένων από τους αγίους μας, αλλά και τον ίδιο τον Χριστό, τον οποίο κατατάσσει ανάμεσα στους προφήτες. Ζω ο ίδιος την εμπειρία κάθε χρόνο, στον εορτασμό της Παναγίας στην Ιερά Μονή Βαθηρύακος, έξω από την Κομοτηνή, να βλέπω μουσουλμάνες με φερετζέ να επισκέπτονται πεζή την εκκλησία και να ανάβουν κερί στη χάρη της Παναγίας. Έχω ζήσει μουσουλμάνους τουρκικής αλλά και αθιγγανικής καταγωγής να γιορτάζουν στα πανηγύρια στην ορεινή πομακική περιοχή τον άγιο Γεώργιο, ο οποίος στη δική τους διάλεκτο ονομάζεται «Χιδελερέζ». Έχω δει Τούρκους μουσουλμάνους στη Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως να επισκέπτονται και να ανάβουν κερί, προσκυνώντας τις εικόνες. 

Αυτό που πολλές φορές, όμως, επιφυλάσσουν οι μουσουλμάνοι στις εικόνες μας και στα θεολογικά μας σύμβολα, τον σεβασμό, δεν το πράττουν ορισμένοι, οι οποίοι, ψάχνοντας απεγνωσμένα φώτα και δημοσιότητα, προσβάλλουν τις πεποιθήσεις και την πίστη των άλλων. Αυτό συνέβη και στην Εθνική Πινακοθήκη. Ο βουλευτής έκανε λάθος που έσπασε αυτούς τους πίνακες, ωστόσο δεν μπορεί κανείς να του πει τίποτα για το γεγονός ότι ακολούθησε όλη την κοινοβουλευτική διαδικασία. Κατέθεσε ερώτηση στην αρμόδια υπουργό Πολιτισμού κυρία Μενδώνη, και εκείνη, χωρίς να επιδοκιμάσει το έργο του, απάντησε ότι είναι εναντίον της λογοκρισίας στην τέχνη. Ο βουλευτής ζήτησε ακολούθως εγγράφως από την Εθνική Πινακοθήκη να απομακρύνει αυτά τα εκτρώματα από τις αίθουσές της, αλλά εκείνη αρνήθηκε. Το μόνο λάθος στη διαδικασία ήταν η ίδια η βία. Οι χριστιανοί δεν είναι βίαιοι.

Εδώ που φτάσαμε, με όσα συμβαίνουν πολύ τακτικά με τη σημαία, τον σταυρό και τα σύμβολα, πρέπει να καταλήξουμε σε ένα σοβαρό πλαίσιο αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων. 

Ζούμε στη χώρα της ελευθερίας. Όποιος θέλει να εκθέσει ένα έκτρωμα, αλλοιώνοντας και βεβηλώνοντας μια εικόνα σε ιδιωτικό χώρο, μπορεί να το κάνει, αλλά οφείλει να γνωρίζει ότι όσο σεβαστή είναι η ελευθερία της τέχνης άλλο τόσο σεβαστή είναι και η ελευθερία της έκφρασης. Εκατομμύρια πολίτες παίρνουν δύναμη από τις εικόνες αυτές. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας -το γράφω για τους άσχετους που δεν το γνωρίζουν- μέσα στις εκκλησίες γίνονται μικρές λιτανείες, κατά τη διάρκεια των οποίων οι πιστοί κρατούν στα χέρια τους μικρές και μεγάλες εικόνες. Αυτές είναι τα καταφύγιά τους. Το έζησα προχθές, στον Μετοχιακό Ναό του Οικουμενικού Πατριαρχείου «Παναγία η Λαοδηγήτρια», στη Θεσσαλονίκη. Όποιος λοιπόν, στο όνομα της ελευθερίας της τέχνης, βεβηλώνει εθνικά και θρησκευτικά σύμβολα ας γνωρίζει ότι στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης θα αντιμετωπίζει την κατακραυγή. Με αυτά που ορίζουν την ύπαρξή μας δεν μπορείς να παίζεις. Deal;

Αυτά για τον ιδιωτικό χώρο. Πάμε τώρα στον δημόσιο χώρο. Κάποιος που βεβηλώνει εικόνες ή εθνικά σύμβολα και τα εκθέτει σε δημόσια κτίρια ας γνωρίζει και εκείνος και αυτοί που του δίνουν την άδεια να εκθέτει το εξής: εν προκειμένω, δεν έχουμε να κάνουμε με την ελευθερία της τέχνης και τον σεβασμό στην ελευθερία της τέχνης, αλλά με την υιοθέτηση της διαστροφής μέσα στον δημόσιο χώρο. Εδώ δεν συζητάμε για την προστασία της τέχνης από τη λογοκρισία, αλλά για την αποδοχή της διαστροφής από την Πολιτεία. Η οποία Πολιτεία έχει ευθύνη να ορίζει τι είναι τέχνη και τι δεν είναι τέχνη. Αυτό που είδαμε στην Εθνική Πινακοθήκη δεν είναι τέχνη – είναι ποινικό αδίκημα. Είναι ασέβεια στον βίο και στην πολιτεία των αγίων και της Παναγίας μας, που μόνο εμείς οι χριστιανοί γνωρίζουμε από τι δοκιμασίες πέρασαν για να περάσουν το μήνυμα της μεγαλύτερης «μεταρρύθμισης» των αιώνων στον πλανήτη, το μήνυμα του χριστιανισμού δηλαδή. Με αυτά δεν παίζουμε, δεν κάνουμε πλάκα, δεν αστειευόμαστε. Το διακηρύσσουμε… αβίαστα.