Του Κωνσταντίνου Σχοινά
Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Θεσσαλονίκη» είχε φιλοξενήσει ένα καίριας σημασίας άρθρο του Ευάγγελου Χεκίμογλου, το οποίο επέκρινε την απόδοση της ιδιότητας του επίτιμου δημότη Θεσσαλονίκης στον ιστοριογράφο Μαρκ Μαζάουερ. Όσοι έχουν διαβάσει το βιβλίο του Μαζάουερ με τίτλο «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων» γνωρίζουν την προσπάθεια που κάνει να παρουσιάσει μια όσο το δυνατόν πιο εξωραϊσμένη εικόνα της οθωμανικής κυριαρχίας στην πόλη. Η Θεσσαλονίκη μετά την ένταξή της στον εθνικό κορμό, το 1912, σχεδόν παρουσιάζεται… στερημένη μιας όμορφης και παρδαλής πολυπολιτισμικότητας! Ο κ. Χεκίμογλου αποδίδει ορθά την «επιτυχία» του συγγράμματος σε καλά χρηματοδοτημένη εμπορική διαφήμιση.
Πάμε τώρα σε ένα άκρως αντιεμπορικό έργο που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2024 και δεν αναμένεται να αποσπάσει κρατικές τιμές. Η «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας», που φέρει την υπογραφή του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού (και συγγράφηκε σε συνεργασία με τον Ιωάννη Καποδίστρια), εκδόθηκε στα γαλλικά το 1828. Στην πρόσφατη, μεταφρασμένη στα ελληνικά έκδοση (εκδόσεις Αρμός & Ακαδημία Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας), ανατρέχω ενδεικτικά σε ένα απόσπασμα όπου μόλις έχει γίνει λόγος για τα διάσπαρτα προνόμια που ορισμένοι Έλληνες απολάμβαναν επί Τουρκοκρατίας (νησιώτες, βακουφικές περιουσίες κ.ά.), και ο συγγραφέας σχολιάζει: «Όλα τα πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης, τα προνόμια, οι ιδιαίτερες συνθήκες παράδοσης, η προστασία των υψηλών ιδιοκτητών συνέβαλαν μεν στην επιβίωση του ελληνικού λαού, δεν ήταν όμως αρκετά για να εξασφαλίσουν την ευημερία του. Οι ορεσίβιοι της ηπειρωτικής Ελλάδας υφίσταντο συχνά τις διώξεις που εξαπέλυαν γειτονικοί πασάδες και εμπλέκονταν σε συγκρούσεις που ερήμωναν τα χωριά τους. Οι κάτοικοι των χασίων και των βακουφικών γαιών, εκτεθειμένοι καθώς ήταν στη συκοφαντική συμπεριφορά των μουσουλμάνων δικαστών που ζούσαν στην περιοχή, υφίσταντο συνεχώς αφόρητες πιέσεις. Ο εκάστοτε αρχιναύαρχος και οι επίτροποί του απομυζούσαν τα νησιά του Αιγαίου. Αν δε οι περιοχές αυτές της Ελλάδας, παρά τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα, υπέφεραν τα μύρια όσα, μπορεί κανείς να υπολογίσει σε τι απελπιστική κατάσταση βρίσκονταν άλλα μέρη, πλήρως εκτεθειμένα στην άγρια αρπακτικότητα των βαρβάρων ετούτων».
Ακολουθεί αμέσως μετά μια τοποθέτηση, η οποία θα κρινόταν μάλλον ως εξαιρετικά επίκαιρη: «Όταν η κυβέρνηση δεν προστατεύει τη γεωργία, αγνοεί, περιφρονεί και παρεμποδίζει κάθε επιχειρηματική ή εμπορική δραστηριότητα, δεν είναι σε θέση να εμπνεύσει στους υπηκόους της την εργατικότητα. Κατά συνέπεια, οι χριστιανοί, ακόμα δε περισσότερο οι μουσουλμάνοι υπήκοοι, βυθίζονταν στη φτώχεια. […] Εντούτοις, το ελληνικό έθνος, εκ φύσεως ανήσυχο, επιχειρηματικό και εργατικό, έβρισκε τον τρόπο να υπερβαίνει κατά το δυνατόν τα εμπόδια του ανόητου δεσποτισμού των Τούρκων και συνέχιζε να επιδίδεται ακατάπαυστα στο εσωτερικό εμπόριο, καθώς και σε μια μικρής εμβέλειας ακτοπλοΐα που συντηρούσε το εμπορικό του πνεύμα. Να σημειωθεί -και αυτό είναι χαρακτηριστικό της διαφοράς των Ελλήνων από τους Τούρκους- ότι στην προεπαναστατική Ελλάδα δεν υπήρχε σχεδόν περίπτωση να συναντήσει κανείς ερειπωμένες και ακατοίκητες πόλεις ή χωριά, ενώ στη Μικρά Ασία η φτώχεια, φυσική συνέπεια της ραθυμίας και της απάθειας των Τούρκων, είναι τέτοια, ώστε μπορεί κανείς να διασχίσει τεράστιες εκτάσεις χωρίς να συναντήσει ίχνος ανθρώπινης κατοίκησης».
Να διαβάζουμε την Ιστορία σαν τον Καποδίστρια ή σαν τη Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη;
