Του Διονύση Χιόνη*
Ο παραγωγικός μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας συνεχίζει να αποτελεί το κεντρικό ζητούμενο. Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία πέντε χρόνια προσπαθήσαμε να πετύχουμε τον μετασχηματισμό της οικονομίας με ένα πλαίσιο παρεμβάσεων που σχηματοποιήθηκε από τρεις βασικούς πυλώνες.
Το σχέδιο ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία ή όπως έγινε γνωστή η έκθεση Πισσαρίδη (2020), το σχέδιο για την πράσινη ανάπτυξη 2021-2025 και τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία και, τέλος, το πρόγραμμα του ψηφιακού μετασχηματισμού 2021-2027. Όλα τα παραπάνω είχαν ως κεντρικό στόχο να συμβάλουν στην προαγωγή του οικονομικού μετασχηματισμού της χώρας και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Μάλιστα, η έκθεση Πισσαρίδη έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην προσδοκώμενη «ισχυρή» αύξηση της παραγωγικότητας.
Η αποτελεσματικότητα αυτών των παρεμβάσεων πρέπει κάποια στιγμή να αντιπαρατεθεί με την πραγματικότητα προκειμένου να δοθεί μια απάντηση στο ερώτημα αν ύστερα από πέντε χρόνια πετύχαμε τον παραγωγικό μετασχηματισμό της οικονομίας και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Η απάντηση δεν μπορεί παρά να προκύψει από τις επιδόσεις του εμπορικού ισοζυγίου και από τους δείκτες της ανταγωνιστικότητας. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία παρατηρούμε ότι το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυξάνει. Kαι το χειρότερο από όλα είναι ότι το εμπορικό έλλειμμα διευρύνεται παρότι αυξάνει το πλεόνασμα των εισπράξεων του τομέα των υπηρεσιών και ιδιαίτερα του τουρισμού. Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή πλεονασμάτων του ισοζυγίου υπηρεσιών δημιουργεί εισοδήματα τα οποία οδηγούνται σε εισαγωγές και συνεπώς σε διεύρυνση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου. Ταυτόχρονα η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας δεν βελτιώθηκε, δεν υποκαταστάθηκαν οι εισαγωγές, δεν αυξήθηκε η παραγωγικότητα των παραγωγικών συντελεστών, δεν βελτιώθηκε ο λόγος εμπορεύσιμων – μη εμπορεύσιμα, δεν αυξήθηκαν οι ποιοτικές θέσεις εργασίας, δεν αυξήθηκε η συμμετοχή της μεταποίησης σε επίπεδα Ε.Ε. Επομένως δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τα παραπάνω πλαίσια πολιτικών επέφεραν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου.
Σήμερα, αν κάνουμε μια συνολική αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης της ελληνικής οικονομίας ως προς την παραγωγική της θέση, αυτή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εξακολουθεί να εμφανίζει μια αξιοσημείωτη καθυστέρηση ως προς την αυτόματη ενεργοποίηση των μηχανισμών παραγωγικού μετασχηματισμού. Η απουσία συγκροτημένου πλαισίου για τον παραγωγικό προσανατολισμό επιτρέπει στις πολιτικές δυνάμεις σε τακτά χρονικά διαστήματα να επικαλούνται ως αναπτυξιακούς μοχλούς είτε ό,τι συγκυριακά επικρατεί στο διεθνές περιβάλλον (π.χ. προχθές οι νεοφυείς επιχειρήσεις, χθες ο αγροτουρισμός, σήμερα το real estate, πράσινη ανάπτυξη) είτε ό,τι παρουσιάζει μια μόνιμη δυναμική, η οποία όμως δεν μπορεί να μετατραπεί σε μοναδικό πυλώνα της ανάπτυξης (π.χ. ο τομέας του τουρισμού).
Έτσι, τον τελευταίο καιρό αρχίσαμε να μιλάμε για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και την εφαρμογή κλαδικής πολιτικής. Μάλλον συνειδητοποιήσαμε, έστω και αργοπορημένα, ότι κανένα από τα παραπάνω πλαίσια δεν μπόρεσε να επιφέρει την αναμενόμενη σημαντική αλλαγή. Έστω και καθυστερημένα ας αφήσουμε τις ουτοπίες υιοθετώντας μια κλαδική πολιτική για την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου με τον εντοπισμό κλάδων και τομέων όπου:
-Υπάρχει συγκριτικό πλεονέκτημα.
– Διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στην αυτάρκεια.
– Παράγουν ενδιάμεσα βιομηχανικά αγαθά.
– Έχουν σημαντική συνεισφορά στην υποκατάσταση των εισαγωγών.
Οποιεσδήποτε και να είναι οι πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ ή στην Ε.Ε., η πολιτική έχει αλλάξει σε πλανητικό επίπεδο. Από την εποχή της παγκοσμιοποίησης έχουμε περάσει σε εκείνη της αυτάρκειας σε στρατηγικές πρώτες ύλες, ενεργειακής αυτάρκειας, αυτάρκειας σε παραγωγή επεξεργαστών, αυτάρκειας παραγωγής ακόμη και αυτοκινήτων και τροφίμων. Όλα αυτά δημιουργούν την αναγκαιότητα για μια νέα αναπτυξιακή στρατηγική, απαλλαγμένη από στερεότυπα και επιβαλλόμενους δογματισμούς. Μια νέα αναπτυξιακή πολιτική, όπου οι φράσεις «κλαδική πολιτική», «βιομηχανική ανάπτυξη» θα πρέπει να ξαναεισέλθουν στο λεξιλόγιό μας καθώς επίσης και στον σχεδιασμό της πολιτικής.
*Καθηγητής Οικονομικών ΔΠΘ
