«Αποσκότησόν μου»

Του Αναστάσιου Κούζη – Κούζαρου*

Οι δείκτες στο σύγχρονο χρηματιστήριο αξιών τόσο της ελληνικής Πολιτείας όσο και της κοινωνίας είναι πασιφανές πως μέρα με τη μέρα βουλιάζουν «ως τον λαιμό» σ’ ένα επικίνδυνο τέλμα, δίχως δυνατότητα ανάκαμψης. Κι αυτό συμβαίνει, κατά την ταπεινή μας γνώμη, γιατί κάθε φορά που οι υποτιθέμενες «αξίες» αιφνίδια δοκιμάζονται από τη σκληρή πραγματικότητα, αντί να αντέξουν και να αποβούν την ώρα της απόλυτης ανάγκης σταθερές, ακλόνητες και σωτήριες για τον κάθε πολίτη ή μέλος της κοινωνίας μας, αποδεικνύονται «κούφιες», σαθρές, κενά γράμματα, λέξεις χωρίς ουσία, που δεν εμπνέουν, δεν εμψυχώνουν και δεν καθοδηγούν τις αποφάσεις και τις πράξεις μας. Δυστυχώς για τη δημοκρατία μας, ταυτόχρονα βουλιάζουν στη θεσμική και την πολιτική ανυποληψία οι πρωταγωνιστές του πολιτικού μας βίου, αυτοί που μας υποσχέθηκαν την υλοποίηση των δήθεν «αξιών» μας. Ενώ, λοιπόν, επιφανείς γυναίκες και άνδρες, επίλεκτα μέλη της νεοελληνικής κοινωνίας, κατόρθωσαν να εμφανισθούν -με την αμέριστη συνδρομή κάθε λογής μηχανισμών επηρεασμού της βούλησης του εκλογικού σώματος- ως οι «καταλληλότερες» και οι «καταλληλότεροι» να διαχειρισθούν τις τύχες της χώρας, μα και του καθενός από εμάς, τελικά αποδεικνύονται «δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι» τόσο για να προλάβουν έγκαιρα και αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την κάθε απειλή όσο και για να παραδεχθούν με παρρησία τα λάθη και τις παραλείψεις τους, να παραιτηθούν από αξιώματα, για τα οποία φάνηκαν ανίκανοι κι ανάξιοι της εμπιστοσύνης του κόσμου, και να λογοδοτήσουν ενώπιον του κυρίαρχου ελληνικού λαού και μιας «ανεξάρτητης» Δικαιοσύνης.

Αν και αποτελεί νομοτελειακό κανόνα πως «στη Δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα», αυτοί, στοχεύοντας στη διαιώνιση της παραμονής τους στα πράγματα και εναλλασσόμενοι σε κυβερνητικούς θώκους και ρόλους, μαθημένοι χρόνια τώρα να χειραγωγούν τους πολίτες, σηκώνουν ακόμη μία φορά τα σκιάχτρα και τα φόβητρα της «κυβερνητικής σταθερότητας», της «ακυβερνησίας», της «εργαλειοποίησης» του ανθρώπινου πόνου από την εκάστοτε αντιπολίτευση… Τέτοια ξεθωριασμένα επινοήματα της «ξύλινης» γλώσσας των λογής λογής πολιτικών στην επιβολή μιας και μόνης κυρίαρχης ιδέας κατατείνουν: «Οι μόνοι άξιοι και “ευλογημένοι” να σας κυβερνάμε είμαστε μόνο εμείς ή όποιος άλλος είναι σαν κι εμάς κι υπηρετεί με τον ίδιο τρόπο τις δήθεν “αξίες” μας!»

Είναι, νομίζουμε, καιρός πλέον όλοι οι σκεπτόμενοι πολίτες να κατανοήσουμε, στηριζόμενοι στις αλλεπάλληλες τραγικές εμπειρίες της κοινής μας ζωής και του αρνητικού ισοζυγίου των επιτυχιών και των αποτυχιών μας, πως τα νομίσματα που χρησιμοποιούμε στις πολιτικές συναλλαγές είναι παραχαραγμένα, τα αποτυπώματα που φέρουν επάνω τους ως εχέγγυα της όποιας αξίας τους είναι κίβδηλα, το μέταλλο από το οποίο είναι κατασκευασμένα είναι ευτελές, αλλά και όσοι εμφανίζονται ως σωτήρες -με τη «σφραγίδα» τάχα των ταγών ή ηγετών ή ηγητόρων ή στρατηγών, εξαιτίας κληρονομικού χαρίσματος κάποιου ευλογημένου από τη «θεία πρόνοια» δυναστικού οίκου- αποδεικνύονται κατώτεροι των προσδοκιών ακόμη και των φανατικών οπαδών τους!

Επιβάλλεται, λοιπόν, αν επιθυμούμε την αποκατάσταση της πραγματικής ουσίας των αρχών, των αξιών και των ιδανικών μας, των θεμελίων δηλαδή του κράτους και της κοινωνίας μας, να αναθεωρήσουμε τον τρόπο και τα κριτήρια βάσει των οποίων αξιολογούμε πολιτικά πρόσωπα, καταστάσεις και αποφάσεις, αξιοποιώντας σπέρματα ζωής από την πνευματική κληρονομιά του περίφημου Διογένη, του κυνικού φιλοσόφου.

Τι έχει να μας προσφέρει ως τρόπο σκέψης ο Διογένης στην παρούσα συγκυρία; Το πρώτιστο, την αμφισβήτηση των κάθε λογής αξιών και των κάθε λογής αξίων, που μας επιβάλλονται και μας εξανδραποδίζουν. Ο Διογένης, ένας νέος από τη Σινώπη του Πόντου, γιος ενός ανυπόληπτου «τραπεζίτη», του Ικεσίου, που φυλακίσθηκε γιατί παραχάραξε το νόμισμα της πατρίδας του, έβαλε ως σκοπό της ζωής του να κάνει αυτό που έκανε και ο πατέρας του, να «παραχαράξει το νόμισμα», αλλά σε πολύ ευρύτερη κλίμακα. Ήθελε να παραχαράξει όλο το νόμισμα που κυκλοφορούσε στον κόσμο, να αποδείξει ότι κάθε συμβατικό αποτύπωμα ήταν πλαστό, άνδρες που έφεραν τη σφραγίδα των στρατηγών και βασιλιάδων, αλλά και πράγματα που έφεραν την επισφράγιση δήθεν της τιμής, της σοφίας, της ευτυχίας και του πλούτου, τα πάντα ήταν πλασμένα από νοθευμένο κράμα μετάλλων με ψεύτικες επιγραφές.

Αξιοσημείωτη, καθώς ζούμε σ’ έναν πολύχρωμο κόσμο, που τείνει να καταλύσει πολιτιστικούς διαχωρισμούς και σύνορα, είναι και η απόρριψη από τον Διογένη κάθε σύμβασης, στη θρησκεία, στα ήθη, στην ενδυμασία, στην κατοικία, στην τροφή, ακόμη και στην ευπρέπεια. Πρωτοπόρος του ανθρωπισμού, μ’ ένα αναμμένο λυχνάρι στους δρόμους της αγοράς «αναζητούσε τον άνθρωπο» κηρύσσοντας την αδελφοσύνη του μ’ ολόκληρο το ανθρώπινο γένος αλλά και με τα ζώα.

Η περιφρόνησή που επέδειξε ο Διογένης για τα υλικά αγαθά μοιάζει για εμάς, που μας κατατρέχει η καταναλωτική μανία, αδιανόητη. Πολύ δε περισσότερο μας φαίνεται εξωφρενική η απόφασή του να ζει μέσα σ’ ένα βαρέλι ή ταφικό πιθάρι σαν σκύλος -απ’ όπου έλαβε και την ονομασία κυνικός- και να εξασφαλίζει τα προς το ζην ζητιανεύοντας σαν Ινδός φακίρης! Κι όμως κι απ’ αυτές τις ακραίες επιλογές του μπορούμε να αντλήσουμε σήμερα την αξία μιας απλής, απέριττης και ενάρετης ζωής, μιας ζωής που να τη διακρίνουν η αυτοκυριαρχία και η αυτάρκεια!

Η διδασκαλία του Διογένη δεν είναι διόλου αυτό που λέμε σήμερα «κυνική» – εντελώς το αντίθετο. Έτρεφε φλογερό πάθος για την αρετή, με την οποία δεν ήθελε να συγκρίνει κανένα από τα εγκόσμια αγαθά. Αναζητούσε την αρετή και την ηθική ελευθερία στη λύτρωση από τον πόθο: «Ας είσαι αδιάφορος προς τα αγαθά που μπορεί να σου χαρίσει η τύχη, και θα λυτρωθείς από τον φόβο» δίδασκε!

Μήπως για εμάς αυτός ο φόβος της απώλειας των αγαθών μας δεν είναι η βασικότερη αιτία που μας αναγκάζει να ανεχόμαστε, να συμβιβαζόμαστε και τελικά να υποτασσόμαστε στους εκβιασμούς, στις μεθοδεύσεις και τις αδικίες κάθε μορφής εξουσίας; Πολλοί, μάλιστα, δεν διστάζουν, χάρη της διατήρησης και του πολλαπλασιασμού των αγαθών τους να εναγκαλιστούν σφικτά με την εξουσία, αγνοώντας πως η στάση μας απέναντί της, κατά τον Διογένη, πρέπει να είναι «όποια απέναντι στη φωτιά: να μη στέκεται κανείς ούτε πολύ κοντά, για να μην καεί, ούτε πολύ μακριά, για να μην ξεπαγιάσει».

Όσο για τους εξουσιαστές, που ως επωφελείς με έπαρση κομπορρημονούν για τις επίπλαστες επιτυχίες και τα επιτεύγματά τους, ας έχουν υπόψη τους την εξήγηση που έδωσε ο Διογένης στον Μέγα Αλέξανδρο για το πότε ένας βασιλέας είναι ωφέλιμος: «Ακόμα και αν περάσεις τις Στήλες του Ηρακλέους και διανύσεις όλον τον ωκεανό και κατακτήσεις αυτή την ήπειρο που είναι μεγαλύτερη της Ασίας και δεν ωφελήσεις τον λαό, πάλι δεν είσαι ωφέλιμος, γιατί δεν ωφελείς το σύνολο».

Απέναντι, επομένως, στην εξουσία και στις προβαλλόμενες δήθεν «αξίες» επιβάλλει η αξιοπρέπειά του καθενός μας να σταθεί και να στέκεται με την ίδια αταραξία, την ορθοφροσύνη, το θάρρος και την παρρησία του Διογένη, όταν επάνω του την ώρα που λιαζόταν βαριά έπεσε η σκιά του Μεγάλου Στρατηλάτη. Κι όταν το δέλεαρ των φρούδων υποσχέσεών της φαντάζει ελπιδοφόρο, μια ομόφωνη και σύσσωμη ας είναι, κυριολεκτικά και μεταφορικά, η απαίτησή του κάθε πολίτη απ’ αυτήν: «Αποσκότησόν μoυ». 

*Καλλιτέχνης θεάτρου σκιών, φιλόλογος

ΠΗΓΕΣ:

BERTRAND RUSSEL «Η ΑΡΧΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ», εκδόσεις Αρσενίδη, σελ. 393-394

ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ «ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ ΒΙΩΝ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΩΝ ΣΥΝΑΓΩΓΗ»

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ «ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ», ΠΑΠΥΡΟΣ, ΤΟΜΟΣ ΤΡΙΤΟΣ, 14, 1216-1217