Αληθινά μεγάλος Έλληνας

Του Μανώλη Κοττάκη

Τις προηγούμενες εβδομάδες διαβάσαμε αγιογραφίες πολιτικών ηγετών που έφυγαν από τη ζωή, τους οποίους το σύστημα επιχείρησε διά της βίας να τοποθετήσει στο κάδρο των μεγάλων του έθνους, σε αντίθεση με τα αισθήματα του ελληνικού λαού. Ακόμα και με βιαστικές ονοματοδοσίες οδών. Η εξυπηρέτηση των γερμανικών σχεδίων για τη διεύρυνση της κυκλοφορίας του ευρώ στον ευρωπαϊκό Νότο, ωστόσο, δεν αποτελεί ιδιαίτερο κατόρθωμα για να αξίζει να καταχωριστεί από τον ιστορικό του μέλλοντος στας δέλτους της Ιστορίας.

Αυτά που έκανε όμως καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του και όχι μόνο της αρχιεπισκοπικής του θητείας ο Αναστάσιος Αλβανίας, ο οποίος εκοιμήθη το Σάββατο πλήρης ημερών, αξίζει. Και δεν χρειάζεται «αγιογραφία». Ο άνθρωπος αυτός ήταν ήδη «άγιος» εδώ και καιρό. Με την υπομονή, την εγκαρτέρηση και την πραότητα που επέδειξε για τη διάδοση του χριστιανισμού και των ιδεών του σε μία άθεη χώρα που τον αντιμετώπιζε διαρκώς ως εχθρό της θα γίνει άγιος και επισήμως κάποτε, μαζί με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, ο οποίος από το 1998 περιέγραψε σε διορατικά κείμενά του την ηθική μας εθνική χρεοκοπία πολύ πριν επέλθει η οικονομική.

Θέλω να σας μιλήσω γι’ αυτόν τον άνθρωπο λοιπόν, τον Αναστάσιο. Αιτία της βαθύτερης γνωριμίας μας ήταν ένας… αριστερός! Ο υφυπουργός Εξωτερικών Γιάννης Αμανατίδης. Τον εκτιμούσα γιατί ήταν το μόνο μέλος του υπουργικού συμβουλίου του Αλέξη Τσίπρα το οποίο είχε εικόνες του Χριστού και της Παναγίας στο γραφείο του, ενώ άλλοι συνάδελφοί του, όπως ο Χρήστος Σπίρτζης και ο Παύλος Πολάκης, είχαν πορτρέτα του… Άρη Βελουχιώτη.

Το 2016 λοιπόν ο Αμανατίδης με κάλεσε στο γραφείο του γιατί, όπως μου είπε στο τηλέφωνο, είχε μία έκπληξη. Θα ήταν εκεί ο Αναστάσιος. Υπέθεσα ότι πήγα εκεί για μια σύντομη συνάντηση. Αλλά ο υπουργός, αφού μας γνώρισε, αποχώρησε για μία σύσκεψη και μας άφησε μόνους τους δύο στο γραφείο του. Συζητήσαμε αρχικώς για την παγκοσμιοποίηση. Γιατί αυτός ο διορατικός και άγιος άνθρωπος από τη δεκαετία του 1970, όταν ήταν ιεραπόστολος των Εθνών στην Αφρική, είχε εφεύρει τον όρο «παγκοσμιότητα», τον είχε συνδέσει με την Ορθοδοξία και είχε δώσει το όνομά της σε πρόδρομο κείμενό του που κυκλοφόρησε ως βιβλίο το 2000 από τις εκδόσεις Ακρίτας.

Συζητήσαμε για τον Πειραιά, όπου γεννήθηκε, για τον οποίο όλοι καμάρωναν εκεί. Αλλά το κύριο βάρος της μακράς συζήτησής μας επικεντρώθηκε στις αιτίες που οδήγησαν στην αφιέρωσή του στον χριστιανισμό και στο ιερατικό σχήμα. Ο Αναστάσιος ήταν φοιτητής της Θεολογικής Σχολής Αθηνών μετά τον πόλεμο και, όταν πλησίαζε το πέρας των σπουδών του, κάθισε, όπως μου είπε, μία ημέρα στα σκαλιά των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου, στην Τριλογία, γιατί έπρεπε να αποφασίσει πώς θέλει να πορευτεί στη ζωή του. Με τον κοσμικό τρόπο ή με την αφιέρωσή του στον Θεό; Μου είπε ότι είχε στα χέρια του μία εικόνα της Παναγίας ή και κάποιο εγκόλπιο με τον Ιησού Χριστό, το οποίο χάιδεψε και το οποίο τον οδήγησε στο να λάβει τη μεγάλη και τελική του απόφαση. Τον δύσκολο και ωραίο δρόμο της χριστιανοσύνης. Μια φωνή τού φώναζε μέσα του. Ενεδύθη το σχήμα. Έγινε μάλιστα ιεροκήρυκας. Και ως ιερωμένος ήταν παρών σε πολύ ιστορικές στιγμές της πατρίδας μας, όπως η κατάληψη της Νομικής το 1973. Με την ιδιότητα του επισκόπου Ανδρούσης, χειροτονηθείς το 1972, πήγε στη Νομική Σχολή Αθηνών, εμψύχωσε τους φοιτητές και προσπαθούσε να βρει τρόπο να τους περάσει τρόφιμα και φάρμακα. Τα γράφει ο Νίκος Μπίστης στο βιβλίο του «Προχωρώντας και αναθεωρώντας» (εκδόσεις Πόλις), λέγοντας ότι γι’ αυτόν «θα αλλαξοπιστούσα».

Ωστόσο ο Αναστάσιος είχε ξεχωρίσει τόσο γρήγορα με τη δράση του στους κόλπους της Εκκλησίας, ώστε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Α΄, με τον οποίο συνδεόταν, ήθελε από την περίοδο εκείνη να τον προωθήσει στη θέση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος. Από τη δεκαετία του ’70! Παρέλκει να αποκαλύψουμε τι ακριβώς συνέβη εκείνη την εποχή και ποιοι συμμάχησαν για να εμποδίσουν την εκλογή του στη θέση του προκαθημένου της Ελλαδικής Εκκλησίας. Είναι γνωστά αυτά στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τον ανέχθηκε ούτε ως μητροπολίτη, όχι ως Αρχιεπίσκοπο.

Ωστόσο ο ίδιος με εγκαρτέρηση συνέχισε την πορεία του και επιδόθηκε σε ένα εκπληκτικό συγγραφικό έργο, μέρος του οποίου έχει προσφέρει η «δημοκρατία» στους αναγνώστες της!

Όταν το 1992 ο Αναστάσιος εξελέγη στη θέση του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας, όλοι γνωρίζαμε ότι ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να σηκώσει αυτόν το σταυρό του μαρτυρίου. Σε εκείνη τη συνάντησή μας στο γραφείο του υφυπουργού Αμανατίδη ο Αναστάσιος θυμήθηκε πως η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή στήριξε έμπρακτα τη Βόρειο Ήπειρο με την ίδρυση και των Αρσάκειων σχολείων επί υπουργίας Μαριέττας Γιαννάκου, υφυπουργίας Ευριπίδη Στυλιανίδη και τη στήριξη του Γιώργου Μπαμπινιώτη. Μου ενεχείρισε όμως και ένα μικρό δακτυλογραφημένο κείμενο στο οποίο περιέγραφε πόσες εκκλησίες αποκατέστησε (400 ενορίες), πόσους ιερείς χειροτόνησε (124), αλλά κυρίως το όραμά του για την αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας. Την παρακαταθήκη του.

Σε ό,τι αφορά τη διαδοχή του, ο Αναστάσιος, επειδή γνώριζε πως, όταν μιλούσε μέσα στα γραφεία του στα Τίρανα, ενδεχομένως να ήταν παγιδευμένα όχι μόνο τα τηλέφωνά του, δεν απέκλειε ποτέ το ενδεχόμενο να είναι ο διάδοχός του άνθρωπος με καταγωγή από τη γειτονική χώρα, γιατί πίστευε ότι αυτό θα διευκόλυνε καταρχάς την ακόμα μεγαλύτερη διάδοση του χριστιανισμού. Με τη δράση του όμως στο παρασκήνιο χωρίς να το φωνάζει ποτέ δημοσίως έδειχνε να προτιμά να τον διαδεχθεί μία προσωπικότητα που να μπορούσε να διασφαλίζει μακροπρόθεσμα τα συμφέροντα και την προοπτική της ύπαρξης του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού, όπως το έκανε αθόρυβα και ο ίδιος.

Αυτή του η αθόρυβη δράση ήταν η αιτία και μίας παρεξήγησής μας που ήρθη ευτυχώς γρήγορα. Το 2021 πληροφορήθηκα ότι ο Αρχιεπίσκοπος είχε καλέσει το Μέγαρο Μαξίμου και περίμενε στο τηλέφωνο επί μισή ώρα για να μιλήσει με κάποιον ώστε να πείσει το ελληνικό κράτος να στείλει δασκάλους στα σχολεία της Βορείου Ηπείρου. Η γραφειοκρατία του υπουργείου Παιδείας ήταν αδιάφορη, ενώ είχε φτάσει μήνας Οκτώβριος, οι δάσκαλοι άφαντοι και οι γονείς τον ρωτούσαν τι ακριβώς θα γίνει. Στο Μέγαρο Μαξίμου τον παρέπεμπαν από τον Άννα στον Καϊάφα. Στο τέλος, οργισμένος και απελπισμένος, τους έκλεισε το τηλέφωνο.

Η απογοήτευσή του ήταν τόσο βαθιά, ώστε απέτρεψε Βορειοηπειρώτες τότε να δώσουν δημοσιότητα σε περιστατικό βίας εις βάρος ομογενούς μαθητή, γιατί είχε τον φόβο ότι, αν το έκανε, η Αθήνα θα παρέμενε παγερή, σιωπηρή και αδιάφορη. Δεν διαμαρτυρήθηκε ποτέ δημοσίως για όλα αυτά ο Αρχιεπίσκοπος. Αλλά εμείς γράψαμε. Κι εκείνο το πρωτοσέλιδό μας που αποκάλυπτε ότι «απελπισμένος» τηλεφώνησε τον ενόχλησε, όχι ότι γράφαμε ψέματα, αλλά γιατί τον εμφάνιζε στα Τίρανα αδύναμο και χωρίς στηρίγματα στην ελληνική κυβέρνηση.

Το αποτέλεσμα της πρωτοσέλιδης παρέμβασής μας βεβαίως ήταν ότι τελικά οι δάσκαλοι πήγαν αμέσως στη Βόρειο Ήπειρο, τα τερτίπια για τη νομοθετική ρύθμιση που επικαλούνταν ξεπεράστηκαν εν ριπή οφθαλμού. Και αυτή είναι μία από τις ωραίες στιγμές της δημοσιογραφίας.

Δύο χρόνια αργότερα, δεν θυμάμαι με ποια αφορμή, μιλήσαμε στο τηλέφωνο και μου επιβεβαίωσε ότι όλα αυτά είχαν συμβεί αλλά δεν έπρεπε ποτέ να βγει προς τα έξω εικόνα του απελπισμένου ιεράρχη. Ήταν η λάθος λέξη. Όταν πιστεύεις στον Θεό, δεν απελπίζεσαι ποτέ.