Η φαντασίωση ως εθνικό όραμα

Του Γιώργου Κ. Στράτου

Ένα γεγονός που επιβεβαιώνεται πανηγυρικά από τις παγκόσμιες εξελίξεις, από την Ουκρανία μέχρι τη Γάζα και τη Συρία, είναι η επιθυμία της Τουρκίας να διαδραματίσει ρόλο ως περιφερειακή δύναμη πέραν των υπερδυνάμεων. Ο πρόεδρος Ερντογάν το έχει θέσει σαφώς πως υπάρχουν κι άλλες δυνάμεις στον κόσμο εκτός από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Αγγλία, Γαλλία).

Ολόκληρη η εικοσαετία της κυριαρχίας του, άλλωστε, χαρακτηρίζεται από τη με κάθε τρόπο προσπάθεια να αναβιώσει για τη χώρα του το μεγαλείο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σ’ αυτήν εντάσσονται: ο ισχυρός εθνικιστικός λόγος, οι επεκτατικές τάσεις, η εμπλοκή σε στρατιωτικές επιχειρήσεις όπου θεωρεί ότι μπορεί να παρέμβει, η συντήρηση ενός παντουρκικού δικτύου σε κράτη που παλιότερα ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και η επιθυμία να αναθεωρήσει τις Διεθνείς Συνθήκες που τη στενεύουν ή να αγνοήσει όσα ισχύουν παγκοσμίως ως το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας αν δεν συνάδουν με τα συμφέροντά της. Για να εξυπηρετήσει τον σκοπό αυτόν η τουρκική πολιτική εκμεταλλεύεται χωρίς αιδώ και φραγμό ό,τι μπορεί να είναι χρήσιμο κατά περίπτωση. Το Ισλάμ, τη γεωγραφική θέση, τον αυξανόμενο πληθυσμό, τον εμπειροπόλεμο στρατό, την καχυποψία προς τη Δύση και την Ευρώπη. Οι εκπρόσωποί της απευθύνονται με σύνδρομο ανωτερότητας προς τη διεθνή κοινότητα ως «κληρονόμοι αυτοκρατορίας», αυτοπροσδιοριζόμενοι ως Νεοοθωμανοί. Η ελλειμματική δημοκρατία και το βαθύ κράτος που ελέγχει τα πάντα της επιτρέπουν να εμφανίζεται δίχως ρωγμές, παρά τις σοβαρές αντιδράσεις στο εσωτερικό της.

Το συνεκτικό κρατικό αφήγημα για το «ενιαίον» του τουρκικού έθνους το επιβάλλει το ότι πρόκειται για ένα πολυεθνικό κράτος που παριστάνει το μονοεθνικό. Μία έρευνα του Γερμανικού Πανεπιστημίου του Τίμπιγκεν με τίτλο «Εθνικές ομάδες στη Δημοκρατία της Τουρκίας» αναφέρει ότι σήμερα ζουν σ’ αυτήν τουλάχιστον 52 εθνότητες, με ξεχωριστά γλωσσικά, θρησκευτικά και εθνολογικά χαρακτηριστικά. «Στην Τουρκία υπάρχουν εβδομήντα δυόμισι εθνότητες!» λέει μία παροιμία τους με χιουμοριστική διάθεση αυτογνωσίας. Το 2050 ο πληθυσμός της Τουρκίας προβλέπεται να είναι 99 εκατ., από τα οποία τα 43 εκατ. θα είναι Κούρδοι! Εκτός από τις εθνοτικές διαφορές, υπάρχουν και οι θρησκευτικές. Οι Αλεβίτες, αίρεση ενός πιο κοσμικού Ισλάμ πιο κοντά στους Σιίτες, αριθμούν περί τα 20 εκατ. Επίσης, έντονες κοινωνικές, μορφωτικές, οικονομικές διακρίσεις διατρέχουν τη χώρα. Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν αυτό το εκρηκτικό ανθρώπινο «μωσαϊκό» μπορεί να διατηρηθεί, και για πόσο, ήρεμο, υπό τις πολεμοχαρείς προοπτικές με τις οποίες καθοδηγείται, με την αναπαραγωγή νεοοθωμανικών φαντασιώσεων που προβάλλονται ως κυρίαρχο εθνικό όραμα. Την απάντηση στους επιγόνους του την έχει δώσει ο Κεμάλ Ατατούρκ: «Ειρήνη στον κόσμο, ειρήνη στη χώρα». Ακούγεται οξύμωρο σε σχέση με τα περισσότερα πεπραγμένα του, αλλά αυτός είχε αντιληφθεί ότι οι τσαμπουκάδες δεν βγαίνουν πάντα σε καλό.