Ελευθερία και ελευθεριότητα

Του Γιώργου Κ. Στράτου

Πολύ σπουδαίο πράγμα η ελευθερία. Το πιο σπουδαίο απ’ όσα κάνουν τη ζωή των ανθρώπων ανθρώπινη! Ο όρος χωράει μέσα του τόσο πολλά για τόσο πολλούς, δικαίως, καθώς αποτελεί το «οξυγόνο» μας. Ασορτί με αυτό το τεράστιο εύρος είναι και η ετυμολογία της λέξεως. Ας την αφήσουμε στους γλωσσολόγους. Το νόημά της το πιάσαμε νωρίς και από τότε μας συνοδεύει στη διαδρομή του έθνους μας, όντας η κινητήρια δύναμη σε όλες τις ένδοξες στιγμές μας.

«Ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι» λέει ο Περικλής στον ομώνυμο λόγο του για να τιμήσει τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου. Όπως μας το διάσωσε ο Θουκυδίδης, «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ», δηλαδή «Η ελευθερία στηρίζεται στη γενναιότητα», γι’ αυτό και επιλέχτηκε ως το ρητό στον θυρεό του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Μεσολάβησαν εκατοντάδες χιλιάδες ένδοξοι σκυταλοδρόμοι του μέχρι σήμερα. Είναι εκείνοι που πληρούσαν τις προϋποθέσεις που έθεσε ο Ανδρέας Κάλβος: «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Κι επειδή, όπως έγραψε ο Ρήγας Φερραίος, «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά», την έκαναν σύνθημα της Επανάστασης του ’21 και σύμβολο του Νεότερου Ελληνισμού: «Ελευθερία ή Θάνατος». Εννιά συλλαβές, όσες και οι λωρίδες της σημαίας μας.

Ορίζουμε ως ελευθερία την απουσία: κάθε εξαναγκασμού και καταπίεσης, του περιορισμού των νόμιμων δικαιωμάτων από άτομα ή καθεστώτα αλλοδαπής κατοχής ή εγχώριας τυραννίας. Ποια είναι τα όριά της; Τα θέτει στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ο Χριστός: «Πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς», δηλαδή «όλα όσα θέλετε να κάνουν σε εσάς οι άλλοι, αυτά να κάνετε και εσείς σ’ αυτούς». Αυτός ο χρυσός κανόνας της χριστιανικής ηθικής επιτρέπει στον Αλμπέρ Καμί να γράψει: «Η ελευθερία δεν είναι τίποτε άλλο παρά ευκαιρία για να γίνουμε καλύτεροι».

Ο κίνδυνος για την ελευθερία ελλοχεύει σ’ ένα παράγωγό της, που «φοριέται» πολύ σήμερα: την ελευθεριότητα. Δηλαδή τη μη τήρηση των κανόνων ηθικής, την έλλειψη σεβασμού προς τους συνανθρώπους, την έλλειψη μέτρου, τις ανεξέλεγκτες συμπεριφορές προς τρίτους, συχνά αυτοκαταστροφικές. Το χειρότερο, αυτά ως επίφαση ελευθερίας και ατομικής έκφρασης συντελούν στην κατάργηση του άλλου, των συλλογικών αναγκών και εν τέλει της κοινωνικής συνύπαρξης. Γιατί ελευθερία δίχως σοφία, αρετή, αλληλεγγύη είναι εκκεντρικότητα, ανηθικότητα και παραφροσύνη.

Γι’ αυτές τις καταστάσεις, προφητικά, ο Ζίγκμουντ Φρόιντ έλεγε: «Οι περισσότεροι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης και οι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης». Ο τρόμος αυτός είναι συνώνυμος του βολέματος, όλων των ειδών. Οι βολεψάκηδες ευδοκιμούν σε κάθε επαγγελματική και κοινωνική κατηγορία. Γι’ αυτούς ο Βενιαμίν Φραγκλίνος διατύπωσε μία σκληρή αλλά δίκαιη αλήθεια: «Όσοι θυσιάζουν στοιχειώδεις ελευθερίες για λίγη ασφάλεια δεν αξίζουν ούτε ελευθερία ούτε ασφάλεια». Εύχομαι να μη μας αφορά.