Κακόν και αλλοτρίωσις

Του Νίκου Ορφανίδη*

Ζούμε, χρόνια τώρα, στην εποχή του θριαμβεύοντος κακού. Στα χρόνια της αθλιότητος. Μαζί και της εξαθλίωσης και εξαχρείωσης των ανθρώπων. Κι εμείς, που νομίζαμε πως έχουμε φτάσει πια στο κατώτατο όριο, παρακολουθούμε έκπληκτοι και ενεοί τις νέες, τις χωρίς τέλος μικρότητες των ανθρώπων, που δεν ορρωδούν ούτε σταματούν ποτέ.

Ένα μεγάλο θέμα και ένα μεγάλο ζητούμενο είναι η οντολογία του κακού εν τω κόσμω. «Πόθεν το κράτος της αμαρτίας;» λέει ο Παπαδιαμάντης στο «Αμαρτίας φάντασμα».

«Φευ! Διατί από όλην αυτήν την λόχμην, την ποικίλην και πολύχρωμον και ανθοφορούσαν να εξέρχωνται άκανθαι, συρίζουσαι γλώσσαι, έχιδναι; Και πώς ηλλοιώθη το κάλλος της φύσεως, και το μιαρόν πνεύμα εισέβαλεν εις τα έργα του Θεού, τα οποία ο ίδιος επεθεώρησε “και ιδού καλά λίαν;”… Πόθεν το κράτος της αμαρτίας;

Ω, φρίκη, και πόνος ανεκλάλητος! Είδα, είδα το παρελθόν μου με τους ιδίους μου οφθαλμούς, το είδα ως μαύρον φάντασμα. Ολίγον ακόμη και η καρδία μου θα έπαυε να πάλλη. Ησθάνθην βαθείαν συντριβήν· το φάσμα το ίδιον μ᾽ ευσπλαγχνίσθη και ταχέως έγινεν άφαντον.

Έλαβα το αγγείον με το ύδωρ, και κατήλθον με βήματα βραδέα, τύπτων τα στήθη, και ψιθυρίζων: “Αμαρτίας νεότητός μου και αγνοίας μου μη μνησθής, Κύριε…”».

Τα ανωτέρω συνηρμολογήθησαν εκ παλαιών ατάκτων σημειώσεων τεθνεώτος ατυχούς φίλου.

Γύρω από το θέμα του κακού υπάρχει μια τεράστια φιλολογία. Που ξεκινά από τη δαιμονοποίησή του. Καθώς συνάπτεται και συνδέεται με το γεγονός της πτώσεως και της εξορίας του ανθρώπου. Δύο στοιχεία ή καταστάσεις συνδέονται, επομένως, κατά τρόπον αρχετυπικόν με την είσοδο του κακού εν τω κόσμω. Η πτώσις και η εξορία.

Είμαστε όντα πτώσεως γι’ αυτό και επιζητούμε την Ανάστασή μας.

Κι ακόμα τελούμε εξόριστοι εν τω κόσμω, καθώς νοσταλγούμε επωδύνως την επιστροφή στον χαμένο παράδεισο. Σ’ αυτόν θέλουμε απεγνωσμένα να επιστρέψουμε. Στη βασιλεία των ουρανών. Ή στους κόλπους του Αβραάμ. «Τι ποιήσας αιώνιον ζωήν κληρονομήσω;» ερωτά ο νεανίσκος τον Κύριον. Τα ίδια ερωτά ακόμα κι εκείνος ο περισπούδαστος νομικός, ο παγιδευμένος στη βουλητική του αυτοκατάφαση.

Αυτός ο χαμένος παράδεισος μας ακολουθεί είτε ως φυσική μαγεία, που εξέλιπε, είτε ως χαμένες παιδικές μνήμες, αυτές της αθωότητος, που έχουμε πια απολέσει. Έτσι γυρίζουμε επίμονα στην κατεχόμενη γη μας, στα σπίτια μας, που δεν υπάρχουν πια, στους δρόμους, στα περιβόλια μας με τα νερά. Στους ανθρώπους μας που «έφυγαν» πια γι’ αλλού, κι εμείς που μείναμε μόνοι μας.

Τα γράφω αυτά βιώνοντας και εισπράττοντας αυτή την ανεξάντλητη μικρότητα και αθλιότητα και κακία των ανθρώπων, που ακόμα μάς πονεί, κι ας βρισκόμαστε πλέον στην έξοδο της ζωής μας. Έτσι, καθώς επανειλημμένα βιώνουμε την ακατάλυτη εποχή του θριαμβεύοντος κακού, επαναλαμβάνουμε εκείνο του κυρ Αλέξανδρου: «Αμαρτίας νεότητός μου και αγνοίας μου μη μνησθής, Κύριε…».

Άλλοτε, στα χρόνια της νεότητός μας, κυρίαρχο ζητούμενο της φιλοσοφίας, όπως την εξέφραζε εξόχως ο υπαρξισμός, ήταν αυτό της αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου, έτσι όπως το εισήγαγαν εξόχως ο Κίρκεγκορ αλλά και ο Μαρξ. Αργότερα ήταν ο Μαρκούζε, με τον «Μονοδιάστατο άνθρωπο», και ο Έρικ Φρομ, με τον «Φόβο μπροστά στην ελευθερία», και άλλα συναφή αναγνώσματα. Μνημονεύω εδώ, μαζί με αυτά, το φιλοσοφικό έργο του Χρήστου Μαλεβίτση, με την «Εσωτερική διάσταση» 1970 και άλλα πολλά, το «Οικείωση και αλλοτρίωση», Αθήνα 1894 του Κώστα Π. Μιχαηλίδη, και το βιβλίο «Η αποξένωση στην ευρωπαϊκή σκέψη», 1980, από τον Ιωάννη Κουτσάκο. Πιο πριν, για να μνημονεύσω τους παλαιούς διδασκάλους μας, ήταν το έργο του Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου «Τα σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα», Αθήναι 1966, που μας έδωσε τους άξονες της σύγχρονης φιλοσοφίας.

Σκέφτομαι πως αργότερα η φιλοσοφία πήρε άλλους δρόμους, με την αναλυτική σκέψη. Ήταν η αποθέωση του επιστημονισμού, της μαθηματικής λογικής, η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ratio, για να γυρίσουμε στους άξονες της δυτικής σκέψης. Κανείς δεν μιλά πια για την αλλοτρίωση και την ερημία του ανθρώπου. Για το πρόβλημα της μοναξιάς, της αδυναμίας επικοινωνίας, σε έναν κόσμο σκληρό και απάνθρωπο. Είμαστε σε μια κόλαση εν τω κόσμω, καθώς αδυνατούμε να δούμε το πρόσωπο του αδελφού μας, αγνοώντας εκείνο το πατερικό «Είδες τον αδελφόν σου; Είδες Κύριον τον Θεόν σου». Γιατί Κόλαση, πάλι κατά τους πατέρες, είναι η αδυναμία να δούμε το πρόσωπο του άλλου. Αυτό το επεσήμανε επωδύνως ο Σαρτρ, γράφοντας πως «η κόλασή μας είναι οι άλλοι».

Μια διάνοιξη και διαφυγή και απόδραση από αυτή τη στενόχωρη παγίδευση της φιλοσοφίας ήταν το σύνολο έργο του Χρήστου Γιανναρά, που ανέδειξε επιμόνως και πεισματικά τη θεματική του έρωτος και του προσώπου και την ορθόδοξή μας παράδοση.

Τα γράφω όλα αυτά επιχειρώντας να σχολιάσω ένα κείμενο /δημοσίευμα, μια «εφιαλτική», θα έλεγα, είδηση για μια «δυστοπική πολυκατοικία των δέκα χιλιάδων κατοίκων στην Κίνα… Πέρα από μια απλή πολυκατοικία, το Regent International στην Κίνα είναι ένας μικροσκοπικός κόσμος που δημιουργήθηκε για να ικανοποιεί κάθε ανάγκη των κατοίκων του χωρίς να χρειάζεται να βγουν έξω. Όσον αφορά το μέγεθος και την αρχιτεκτονική του, είναι ένα από τα πιο εκπληκτικά συγκροτήματα, που περιλαμβάνει περισσότερα από 5.000 διαμερίσματα. Συνολικά η δομή θυμίζει ανεξάρτητη πόλη… Κατά τη διάρκεια της περιόδου αιχμής, το Regent International είχε περισσότερους από 30.000 κατοίκους.

Όσα ακολουθούν για την αρχιτεκτονική του σχεδιασμού, τη λειτουργικότητά του και τα άλλα, τα περί αισθητικής, τα παραβλέπω. Εκείνο που σημειώνω είναι πως έχουμε εισέλθει προ πολλού στην εποχή των τερατωδών δημιουργημάτων, με τον συνακόλουθο αφανισμό του ανθρώπου, που τελεί εις το μέσον του φόβου και του τρόμου και της καθολικής εγκατάλειψης. Σκέφτομαι, ακόμα, πως ο «μύθος» του Πύργου της Βαβέλ δεν ήταν ένας μύθος. Δεν ήταν τυχαίο που οδήγησε στη σύγχυση των γλωσσών και την αδυναμία επικοινωνίας των ανθρώπων. Τίποτα τελικά δεν διέλαθε της προσοχής και της σοφίας των παλαιών. Κι όσα συνοψίζει η Παλαιά Διαθήκη συνιστούν αλήθειες διαχρονικές της Ιστορίας.

Με αφορμή την πιο πάνω είδηση των εφημερίδων γυρίζω σε ένα εξόχως ζητούμενο του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτό της κοινωνίας και επικοινωνίας. Όσα ο σύγχρονος δυτικότροπος ανθρωπισμός, μακράν της ορθόδοξης παράδοσης, εισήγαγε, μας οδήγησαν στο τερατώδες και το εφιαλτικό. Στην έλλειψη της αγάπης και την απέραντη μοναξιά. Ζητούμενο παραμένει η αναζήτηση της οικείωσης και της κοινωνίας και της επικοινωνίας διά της αγάπης.

*Φιλόλογος – εκδότης