Η δίκη των Σαρακατσάνων στα Σκόπια

Του Δημήτρη Γαρούφα*

Με ρωτούν συχνά αν υπήρχε ελληνική μειονότητα στα Σκόπια όταν ο Τίτο ίδρυσε τη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», αν «μακεδονοποιήθηκε» και γιατί δεν εκδηλώνεται αν υπάρχει. Για να καταλάβουν οι αναγνώστες τι πραγματικά έγινε στα Σκόπια, θα αναφερθώ στην περίπτωση των Σαρακατσάνων που ζούσαν στα Σκόπια και σε μια δίκη που έγινε το 1947, με βαριές καταδίκες Σαρακατσάνων γιατί εκδηλώνονταν ως Έλληνες.

Όταν ιδρύθηκε η «Μακεδονία» του Τίτο, το 1944, υπήρχαν στα Σκόπια περίπου 3.500-4.000 Σαρακατσάνοι, που αποκλείστηκαν μέσα στη Γιουγκοσλαβία… Η «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας», με στόχο την «μακεδονοποίηση», επέβαλε αλλαγή επιθέτων, με στόχο να χαθεί η ελληνική ρίζα, κι έτσι συνήθως έπαιρναν το όνομα του πατέρα, προσέθεταν ένα «-έφσκυ» η ωφ» στο τέλος κι έτσι ο γιος του Δημητρίου γινόταν «Δημιτρόφσκυ» η «Δημητρώφ»…

Φυσικά, υπήρξαν αντιδράσεις και γι’ αυτό εφαρμόστηκε πιο αυστηρά το πρόγραμμα «μακεδονοποίησης». Το 1947 παρέπεμψαν σε δίκη (έμεινε γνωστή στα Σκόπια ως η δίκη των Σαρακατσάνων) τους πιο ζωηρούς από τους Σαρακατσάνους που ζούσαν κοντά στα ελληνικά σύνορα, μεταξύ των οποίων τον 19χρονο, τότε, Βαγγέλη Μαριούλα, και τους Χ. Αποστόλου, Χ. Μπάρτζιο, Γιάννη Τζελέπη, Γ. Χουσνή, με την κατηγορία κατασκοπίας υπέρ της Ελλάδας και τους τιμώρησαν με πολυετείς φυλακίσεις, ενώ ταυτόχρονα ως διοικητικά μέτρα επεβλήθησαν η υποχρεωτική μετακίνηση των Σαρακατσάνων σε απόσταση 70 χιλιομέτρων από τα ελληνικά σύνορα και ο εφοδιασμός τους με ειδικές ταυτότητες, στις οποίες υπήρχε η ένδειξη «Κ», δηλαδή Καρακατσάν, όπως τους έλεγαν…Παράλληλα, για να τους πάρουν τα κοπάδια με τα πρόβατά τους, ζήτησαν από τους επικεφαλής των τσελιγκάδων να δηλώσουν πόσα πρόβατα είχαν και αφού έγινε η δήλωση, όπου ο αρχιτσέλλιγκας δήλωνε, όπως του ζητήθηκε, επ’ ονόματί του το βιος που είχαν όλες οι οικογένειες του τσελιγκάτου (περίπου 20-30 οικογένειες σε κάθε τσελιγκάτο), δηλαδή δήλωνε μεγάλο αριθμό, τότε με νέα διαταγή τα πάνω από 400 σε κάθε δήλωση δημεύονταν υπέρ του κράτους. Αυτό ήταν η χαριστική βολή, με την έννοια ότι διαλύθηκαν τα τσελιγκάτα, αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν σε πόλεις και χωριά και να δουλεύουν ως εργάτες πλέον σε κτηνοτροφικές μονάδες ή εργοστάσια και υποχρεωτικά, πλέον, να μάθουν και τη λεγόμενη «μακεδονική γλώσσα»… Βεβαίως, οι ορεσίβιοι Σαρακατσάνοι, φανατικοί Έλληνες, ζήτησαν να φύγουν στην Ελλάδα.

Η κυβέρνηση των Σκοπίων όταν είδε έπειτα από μερικά χρόνια ότι αυτή η πληθυσμιακή ομάδα δύσκολα θα «μακεδονοποιηθεί», τους «διευκόλυνε» να φύγουν στην Ελλάδα (όποιος δήλωνε Έλληνας κι επιθυμούσε να φύγει στην Ελλάδα έπρεπε εντός δύο μηνών να φύγει από τη χώρα), στην οποία ήρθαν την περίοδο από το 1956 μέχρι το 1966 και εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Ελευθέριο – Ν. Κορδελιό Θεσσαλονίκης, όπου σήμερα αποτελούν περίπου το 20% του πληθυσμού.

Γνώρισα τον Βαγγέλη Μαριούλα (που σε ηλικία 19 χρονών το 1947 τιμωρήθηκε σε φυλάκιση επτά ετών, την οποία εξέτισε σε φυλακές των Σκοπίων), όταν ως φοιτητής Νομικής χρειάστηκε να δουλέψω τρεις μήνες ως εποχιακός φύλακας στη ΔΕΘ και ο Ε. Μαριούλας ήταν υπάλληλος στη ΔΕΘ. Μου αφηγήθηκε με λεπτομέρειες την ιστορία τους, πώς βασανίστηκε στις φυλακές των Σκοπίων, ονόματα συγκρατουμένων του που αντιδρούσαν στη «μακεδονοποίηση» και τιμωρούνταν… Αυτός ο άνθρωπος, που βοηθώντας την Ελλάδα έμεινε επτά χρόνια στις φυλακές των Σκοπίων και υπέστη βασανιστήρια, ζήτησε το 1974 να αναγνωριστεί η προσφορά του από την ελληνική Πολιτεία, αλλά το υπουργείο Εθνικής Αμύνης απέρριψε την αίτησή του και την ένστασή του το 1976, με το υπ. αρ.Φ421.71/1250/851087/76/Αρ.Σ.1954/15-4-1976 έγγραφο του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων – ΔΕΠΑΘΑ( μου το επέδειξε), με αιτιολογία ότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου, καθότι ήταν «δράσις ουχί εντός της Ελληνικής Επικρατείας»… Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν το 1992 η υφυπουργός Εξωτερικών κ. Τσουδερού με παρακάλεσε να δημοσιοποιηθούν κάποια στοιχεία, τον έπεισα να δεχθεί να συμμετάσχει σε μια τηλεοπτική συζήτηση στην ΕΤ3, όπου με λεπτομέρειες μίλησε για τη δίκη αυτή, περιέγραψε τα βασανιστήρια που υπέστη και ανέφερε στοιχεία συγκρατουμένων του που θανατώθηκαν στη φυλακή, ενώ κάποια από τα στοιχεία συμπεριέλαβα στα βιβλία μου με τίτλο «Οι Σαρακατσάνοι ομογενείς μας στη Βουλγαρία και την περιοχή Σκοπίων», εκδ. Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1992, και «Όραμα και στρατηγική για τον Ελληνισμό στα Βαλκάνια», εκδ. ΚΥΡΟΜΑΝΟΣ,  Θεσσαλονίκη 1996.

Ο άνθρωπος αυτός πέθανε πριν από χρόνια, αλλά η προσφορά του δεν αναγνωρίστηκε από το ελληνικό κράτος, γιατί ήταν «δράσις ουχί εντός της Ελληνικής Επικρατείας», ενώ θα έπρεπε να δοθεί τουλάχιστον το όνομά του σε κάποιο δρομάκι του Δήμου Ευόσμου – Ελευθερίου – Κορδελιού Θεσσαλονίκης, όπου ζούσε μετά την εγκατάστασή του στην Ελλάδα…Έφυγε από τη ζωή περήφανος και ταπεινός. Ανέφερα την περίπτωσή του για να γίνει κατανοητό πώς έγινε η «μακεδονοποίηση» στα Σκόπια, αλλά και για να καταλάβει η ελληνική κοινή γνώμη ποια ήταν η συμπεριφορά του ελληνικού κράτους απέναντι σε αυτούς που είχαν το θάρρος να παραμένουν Έλληνες και να βοηθούν την Ελλάδα ζώντας σε γειτονικές χώρες…

*Δικηγόρος – πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης