Του Δρ. Δημήτρη Αναγνωστή*
Τούτες τις μέρες που σκοτείνιαζε νωρίς, οι νύχτες γίνονταν βαθιά σκούρες κι αργούσε να ξημερώσει. Ήθελε να μείνει μόνος με τις σκέψεις του. Κοίταξε τον Κρίτωνα με ξαφνιασμένα μάτια: «Τι τινικάδε αφίξαι ω Κρίτων;». Ήταν τότε που περίμεναν απ’ τη μια στιγμή στην άλλη να καταπλεύσει η ιερά ναυς και να ‘ρθει η ώρα για το κώνειο.
Για εκείνον ήταν απόλυτα σημαντικό να συμφιλιωθεί τελειωτικά με τον κόσμο και τους ανθρώπους μέσα από το κελί του. Δεν ένιωθε εγκαταλειμμένος. Τουναντίον! Οι πιστοί μαθητές του τον επισκέπτονταν συστηματικά. Τον προέτρεπαν συνεχώς να δραπετεύσει, να δώσει κι άλλες ευκαιρίες στον εαυτό του. Μάταια τον παρακαλούσε η γυναίκα του. Συναντούσαν τη γαλήνια άρνησή του. Όχι! Θα μείνω εδώ.
Ο Σωκράτης δεν λύγισε. Αναζητούσε την ησυχία της μοναξιάς κι ονειρευόταν. Αυτές τις βαριές ώρες επικοινωνούσε με τον… Αίσωπο, φτιάχνοντας ποιήματα από τους μύθους του, όσους απ’ αυτούς είχαν ακουμπήσει και στεριώσει στη φαντασία και τη μνήμη του. Με τον δικό του τρόπο και τις δικές του μεθόδους εμβαθύνει στη γνώση σαν ενεργό υποκείμενο. Μέχρι την τελευταία στιγμή, στο λιγοστό φως του κελιού του, ψάχνει την αλήθεια, σπουδάζει την αλήθεια και τον άνθρωπο. Πάντα ακλόνητος σε όσα δίδασκε κι έκανε πράξη στη ζωή του: πως το καλό, η αρετή και η σοφία είναι έννοιες των οποίων το περιεχόμενο μπορεί να καθοριστεί σταθερά.
Όπως οι προσωκρατικοί – φυσικοί φιλόσοφοι διερεύνησαν την αρχή της δημιουργίας του κόσμου και των όντων, εκείνος αναζήτησε την αρχή των εννοιών – ιδεών από τη σκοπιά της ηθικής. Διατύπωσε την άποψη πως οι ηθικές έννοιες είναι αναλλοίωτες στον χρόνο και έχουν καθολική ισχύ. Αναζήτησε το απόλυτο, απορρίπτοντας το σχετικό. Στάθηκε στην ουσία της ηθικής και όχι στα ηθικά φαινόμενα. Κι ήταν ο ίδιος πρόσωπο βαθιά ηθικό.
Τις νύχτες, λοιπόν, που δεν έφεγγε καθόλου το φεγγάρι στο κελί του, καταγίνονταν σε διαλεκτικές συνομιλίες με τον Αίσωπο. Και τον χρόνο! Τον χρόνο σε σχέση με την αλήθεια και το νόημά της που δεν αφανίζεται. Τον χρόνο σε σχέση με τον θάνατο που μένει πάντα παρών και θα παραμένει και στη συνέχεια. Δεν χάνεται! Κρύβεται, αλλά δεν χάνεται! Είναι δικός του! Γιατί στον διάλογο αυτόν με τον Αίσωπο ανακάλυψε – αποκάλυψε πως ο χρόνος ο μη συμβατός δεν τελειώνει, πως τίποτε δεν τον κρατάει από το να συνεχίσει να σκέφτεται. Και σε αυτό συμφωνεί και ο Αίσωπος.
Σκέφτεται τον Αίσωπο. Πώς αυτός διατύπωσε περιγραφικά την πραγματικότητα: με τη λογική, «φυσικά και ηθικά». Τον νιώθει βαθιά. Μόνο εκείνον, πάνω από όλους. Ξέρει πως κι αυτός συκοφαντήθηκε, ξέρει πως προδόθηκε, πως κατηγορήθηκε άδικα για ιεροσυλία και θανατώθηκε, όπως ο ίδιος. Τέτοιες σκέψεις, όσο σκληρές κι αν είναι, γαληνεύουν, έτσι που και το άγγιγμα του θανάτου το μαλακώνουν, το συναισθάνονται και το κατανοούν. Κι όταν θα φτάσουν πια τα ξημερώματα, και λίγο γλαυκό φως θα τρυπώσει στο κελί, η ζωή θα κυριαρχήσει και πάλι όπως παλιότερα που ο θάνατος ήταν μακρινός. Ώσπου σε λίγο θα ξαναφτάσει το σκοτάδι και θα ξανάρθουν οι ίδιες σκέψεις. Θα αναζητήσει ξανά τον Αίσωπο και η μνήμη θα επικρατήσει. Θα ακούσει μέσα στον νου του τους μύθους του, θα ηχήσει η μουσική τους. Θα ξεπεραστούν όλοι οι φόβοι και θα λάμψει η αλήθεια για την οποία διψούσαν κι οι δυο τους. Στον νου του Σωκράτη οι μύθοι του Αισώπου ανακατεύονται και περιπλέκονται με τους σημερινούς (σύγχρονούς του) μύθους. Μύθους που δεν σέβονται και παραποιούν ή καταπατούν οι σημερινοί άνθρωποι. Τότε και τώρα! Κι αυτή είναι μια αλήθεια πικρή, όπως οι ώρες της μοναξιάς που περιέχουν τέτοιες στιγμές.
Στην πολύτιμη αυτή επαφή οι δύο λαϊκοί φιλόσοφοι θα μοιραστούν όλα τα κοινά τους στοιχεία, όσα η μοίρα τους τούς μοίρανε και θα ονειρευτούν μαζί. Θα θυμηθεί ο Σωκράτης πώς με το να μπορεί κάποιος να πλάθει μύθους ξεπερνά πρωταρχικά ο ίδιος τους φόβους του. Ύστερα από αυτό, την αλήθεια είναι πιο εύκολο να την αντέξεις. Μετά, έρχονται ο νόμος και ο Θεός.
Έξω ο αγέρας φυσά μες στη σιωπή και στο σκοτάδι. Χτυπάει τον βράχο. Ο βράχος τρίζει. Ο Σωκράτης ξαπλωμένος στο πέτρινο πεζούλι αναθυμάται ό,τι έζησε. Μέσα από τις μνήμες και το νόημα των πραγμάτων που καίνε, σκέφτεται… σκέφτεται… «εδώ είναι το σπίτι μου». Μέσα στον βράχο, με τον άνεμο της νύχτας, για να διευρύνεται η γνώση για την αλήθεια των πραγμάτων, συνειδητοποιώντας αυτά και τον κόσμο τους. Και τους θεούς τους.
Εδώ ο Σωκράτης ζούσε πραγματικά την εποχή του και τη ζωή του. Και αποδείκνυε με το προσωπικό του υπόδειγμα την αλήθεια που θα διατύπωνε ο Επίκτητος πέντε ολόκληρους αιώνες αργότερα: «Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα». Εδώ ο Σωκράτης είναι ολοκληρωτικά ελεύθερος, ίσως για πρώτη φορά στη ζωή του.
σ.σ.: Η αφορμή για το άρθρο ήταν η συγγραφή ενός βιβλίου με θέμα τον Αίσωπο σε σχέση με τα παιδιά και τα βιβλία τους, κάποτε και τώρα, στο πλαίσιο έκθεσης υπό την αιγίδα του Δήμου Τρικκαίων τον επόμενο χρόνο.
*Ψυχίατρος – Συγγραφέας
