Του Δημήτριου Δούκα Σουφλέρη*
Μακάρι να ‘ταν ήσυχες οι μέρες των Αύγουστων της ζωής μας.1 Μακάρι να ‘ταν μόνο ήσυχες και γαλήνιες, χαρούμενες, ζωηρές και διασκεδαστικές έτσι όπως όλοι τις επιθυμούμε και ονειρευόμαστε. Για λόγους πολλούς, όμως, ανθρώπινους, ψυχολογικούς, προσωπικούς, οικονομικούς, όλο και λιγότερο ήσυχες και γαλήνιες μάς προκύπτουν.
Αλλά χειρότερο και αθεράπευτο είναι αυτό που συμβαίνει χρόνια τώρα, ιδίως ως προς το φυσικό περιβάλλον και τη σχέση μας με αυτό, που μέσα στο καλοκαίρι κάπως περισσότερο το πλησιάζουμε…
Κάτι δεν πάει καλά με τον τόπο και τη ζήση μας. Όλοι ζούμε με την προσδοκία του καλοκαιριού, των διακοπών, του κορυφαίου μήνα αυτής της περιόδου, που έχει το εμβληματικό όνομα «Αύγουστος». Κι όμως, κάτι πρέπει να συμβαίνει σε αυτή τη χώρα, γιατί μέσα σε αυτόν τον μήνα ή πολύ κοντά σε αυτόν τα τελευταία χρόνια έχουμε ζήσει καταστάσεις που ακόμη και η λέξη «τραγωδία» δύσκολα τις περιγράφει. Και μόνη λύση βρίσκουμε τη λήθη. Ενώ κάπου αλλού θα έπρεπε να την αναζητούμε.
Κόντρα στη λήθη και αναζητώντας την προσωπική και συλλογική λύση, θυμίζουμε:2
-2007 (νεκροί 84): Ξαφνικά, φωτιές στην Πελοπόννησο, φωτιές στην Εύβοια, ορατές από το Διάστημα, άσβηστες, συνεχόμενες, καταστροφικές για ανθρώπους και περιουσίες, με δεκάδες θύματα. Κι όμως, κάτι μικρές αποζημιώσεις ήταν αρκετές. Εκεί που δεν το περίμενε κανένας, μία κυβέρνηση που έμοιαζε να έχει ευθύνη για αυτή την υπόθεση ξαναβρέθηκε στο τιμόνι της χώρας.
-2018 (Μάτι, νεκροί 104): Λίγο πριν από τον Αύγουστο, σε έναν τόπο παραθερισμού βγαλμένo από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, γεμάτο σπίτια εξοχικά, πεύκα και στενά δρομάκια, ξαφνικά πέφτει μία φωτιά ορμητική και θυελλώδης, παγιδεύει τους ανθρώπους στα αδιέξοδα και στις κακές ρυθμίσεις των Αρχών, τους οδηγεί στη θάλασσα και είτε καμένοι είτε πνιγμένοι μέσα σε λίγες ώρες χάνονται 104 άνθρωποι. Η κυβέρνηση για τις πρώτες ώρες του δράματος προφασίζεται μηδενικό αριθμό θυμάτων. Η αντιπολίτευση -διά του ηγέτη της (σημερινός πρωθυπουργός)- λιθοβολεί την τότε κυβέρνηση για την εγκληματική ανικανότητά της. Λίγους μήνες μετά, από το βήμα των Ηνωμένων Εθνών, ο ίδιος άνθρωπος (ήδη πλέον πρωθυπουργός) δηλώνει ότι για το πρόβλημα έφταιγε η κλιματική αλλαγή.3 Υπηρεσιακοί παράγοντες, πιθανά εμπλεκόμενοι στο κακό που έγινε, μένουν στις θέσεις τους ή και προάγονται από τη νέα κυβέρνηση…
-2020 (νεκροί 8): Ξαφνικά βρέχει. Από τις φωτιές περάσαμε στο νερό και ξαφνικά πλημμυρίζουν τα πάντα. Πνίγονται άνθρωποι μέσα στα σπίτια τους, καταστρέφονται περιουσίες δίπλα στη Χαλκίδα, γεμίζει ο Νότιος Ευβοϊκός με πτώματα ζώων, λάσπες, ξύλα, συντρίμματα περιουσιών. Τα ποτάμια μπαζωμένα, οι γέφυρες χαμηλές, οι εκβολές κλειστές από την παράνομη δόμηση. Μάλλον θα πρέπει να τη λέμε «παράλογη» δόμηση. Αφού όλοι το βλέπανε, όλοι ήξεραν ότι το ποτάμι κατέληγε σε στενωπό, όλοι ξέρουν ότι στα ποτάμια πρέπει να αφήνουμε ελεύθερη τη ροή των υδάτων… Ατυχία… Θα τη διορθώσουμε…
-2021 (Βόρεια Εύβοια – κανένας νεκρός!):4 Ο συνήθης τόπος καταστροφών. Μία φωτιά που ξεκινά από πολύ μικρή εστία, χωρίς αέρα, διασχίζει πάνω από 10 μέρες το νησί, από Ευβοϊκό έως Αιγαίο, και κάνει ένα πανελλήνιο ρεκόρ: πάνω από μισό εκατομμύριο στρέμματα καμένα, στη μεγαλύτερη ενιαία φωτιά που είχε δει το ελληνικό κράτος από ιδρύσεώς του. Η κυβέρνηση αποφασίζει ότι οι τόποι πρέπει να εγκαταλείπονται, δίνει προτεραιότητα στη σωτηρία των ανθρώπινων ζωών (καίγεται η κυβέρνηση μη συμβεί κάτι σαν το Μάτι ή την Πελοπόννησο). Αφήνει να καίγεται το σύμπαν διώχνοντας τον κόσμο από τα σπίτια του, διώχνοντας τους κατοίκους από τα χωριά τους, αποτρέποντάς τους από την προστασία της γης και του βιού τους. Πριν τελειώσει η καταστροφή, ενώ οι καπνοί ακόμα ανεβαίνουν στον ουρανό, αναθέτει ένα σχέδιο ανασυγκρότησης της περιοχής σε πολλαπλά αρεστό της πρόσωπο. Το σχέδιο (περιέργως;) ήταν ήδη έτοιμο πριν σβήσει η φωτιά.5 Τρία χρόνια μετά δεν έχουν διορθωθεί πολλά επί της ουσίας στην κατεστραμμένη Βόρεια Εύβοια. Έχει όμως γίνει ο τόπος άσκησης επικοινωνιακής πολιτικής για όλο το πολιτικοοικονομικό σύστημα της χώρας.
-2022, λίγο πριν από τον Αύγουστο: Καίγονται πάνω από 45.000 στρέμματα από την περιοχή Natura και τον Εθνικό Δρυμό Δαδιάς. Λίγο καιρό μετά την καταστροφή τρέχουν διαδικασίες για άδειες αιολικών πάρκων, σχεδόν μέσα στα καμένα.
-2023 (28 νεκροί από φωτιά – 17 από πλημμύρα): Το ρεκόρ της Εύβοιας καταρρίπτεται από το ρεκόρ του Έβρου. Σχεδόν ένα εκατομμύριο στρέμματα καμένα. Το δάσος της Δαδιάς καίγεται πλέον ολοσχερώς. Τα αιολικά επανακάμπτουν τον φθινόπωρο του 2023 στις καμένες περιοχές. Τον Ιούλιο είχε καεί η Ρόδος. Στην Εύβοια, ανάμεσα στους νεκρούς, και δύο πιλότοι Canadair. Περιττό να μιλήσει κανείς για πυρκαγιές στην Αττική. Πρόκειται για τόσο επαναλαμβανόμενη κατάσταση, που σχεδόν δεν την παίρνουμε είδηση (περίπου 200.000 στρέμματα). Λίγο μετά τον Αύγουστο πλημμυρίζει ολόκληρη η Θεσσαλία, γίνεται λίμνη, θάλασσα, βάλτος, έλος, συντρίμμια. Πάνω από 700.000 στρέμματα.
-2024: Αυτή τη φορά, τη φωτιά στην Αττική την παίρνουμε είδηση. Λίγο ακόμη και θα είχε μπει μέσα στην πόλη. Το 112 χτυπάει στο κέντρο της Αθήνας. Αλήθεια, πότε θα μας πουν να την εκκενώσουμε; Το ανέκδοτο που κυκλοφορεί: οι φωτιές τέθηκαν υπό τον έλεγχο των ΜΜΕ. Στις Σέρρες, μια φωτιά καίει επί 27 μέρες… Μόλις σβήνει η φωτιά εμφανίζεται ο Μητσοτάκης. «Φταίνε τα ακαθάριστα οικόπεδα» μας λέει. Τον γιουχάρουν. Θα έπρεπε να είχαν παραιτηθεί αυτός και η κυβέρνησή του για δεκάδες λόγους, εδώ και χρόνια. Αν είχαν λίγη τσίπα. Δεν έχουν, όμως!
Όλα τα προηγούμενα συμβαίνουν σε μία χώρα μεσογειακή, με μεγάλη εμπειρία (τουλάχιστον θεωρητικά) στις φωτιές, με μεγάλη εμπειρία στην αυθαίρετη δόμηση, με μεγάλη εμπειρία στα ποτάμια και στους χειμάρρους που, λόγω εδαφοκλιματικών συνθηκών, μπορούν αιφνίδια να γεμίσουν τεράστιες ποσότητες νερού, αλλά για μικρό χρονικό διάστημα.
Όλα τα προηγούμενα συμβαίνουν στο αποκορύφωμα της περιόδου του καλοκαιριού, των διακοπών της επιδίωξης χαράς και ξεκούρασης. Κάποιοι όμως από εμάς κινδυνεύουν να καούν ή να πνιγούν… Τα δυσάρεστα περιστατικά έρχονται το ένα πίσω από το άλλο, κάθε χρονιά, με μικρά μεν σκαμπανεβάσματα, αλλά συνήθως αυξητικά. Το κράτος παραμένει όχι μόνο ανεπαρκές, αλλά ενίοτε από ανύπαρκτο έως συνωμοτικά ύποπτο για αυτά που συμβαίνουν. Αλήθεια, το όριο σε αυτή την κατάσταση ποιο είναι: Να καούν τα πάντα ή να πλημμυρίσουν τα πάντα;
Έως πότε στις μέρες του Αυγούστου θα έρχονται η αγωνία, η ανησυχία και ο φόβος να μας τις κάνουν ανήσυχες και δυστυχείς; Έως πότε το κράτος θα είναι αυτό το ανίκανο ή ημιεγκληματικό μόρφωμα που αδιαφορεί, κοροϊδεύει, ταλαιπωρεί, θυσιάζει τον λαό του; Και έως πότε θα προφασίζονται ότι φταίει η κλιματική αλλαγή και θα μιλούν για απόδοση ευθυνών και για απονομή δικαιοσύνης (παρεμπιπτόντως, η Δικαιοσύνη στην Ελλάδα, μετά τα Τέμπη, έχει γίνει εντόνως θρησκευτική…6).
Ποιος και πότε θα μας δώσει πίσω τις ήσυχες μέρες των Αύγουστων της ζωής μας; Με τον τόπο δικό μας, προστατευμένο από φωτιές, πλημμύρες και από την τουριστική βιομηχανία, που είναι πάνω από εμάς, στραγγίζει κάθε οικονομική ικμάδα και αλλοιώνει κάθε θεόκτιστο τοπίο!
Δεν ξέρω… Όμως, θα διηγηθώ κάτι που μας ενώνει. Εις βάθος. Και από μια καλή ενότητα κάτι καλό μπορεί να βγει.
Στην καρδιά του ελληνικού καλοκαιριού και στη μέση του Αυγούστου είναι η γιορτή της Παναγίας. Πριν από κάποια χρόνια ήμουνα στην Τήνο, γυρνούσα το νησί με ποδήλατο. Έκανα μια επίσκεψη στον Ναό της Μεγαλόχαρης. Κόσμος πολύς γύρω, δεν γοητεύθηκα, ούτε αισθάνθηκα κάτι ιδιαίτερο. Λίγες μέρες μετά, ένα απόγευμα, κάνοντας βόλτα βρήκα μία πλαϊνή πορτούλα και μπήκα από την πίσω μεριά στον χώρο του προσκυνήματος και από μια πλαϊνή πόρτα μέσα στην εκκλησία. Είχε ησυχία, έφτασα με την πρώτη μπροστά στην εικόνα, στάθηκα, την κοίταξα λίγο παραπάνω και ολοκληρώνοντας αυτή την ανάποδη πορεία βγήκα από την κύρια είσοδο του ναού, στον αύλειο χώρο. Ήταν κοντά στην ώρα του δειλινού. Ασήμιζε η θάλασσα του Αιγαίου. Γύρω από τον ναό αντιλήφθηκα ανθρώπους πολλούς και διάφορους που θα διανυκτέρευαν εκεί υπαιθρίως – φαίνεται το είχαν κάνει τάμα… Κάθε καρυδιάς καρύδι, μεγάλοι και μικροί, θρησκόληπτοι και σεμνοί, νέοι με τατουάζ, γύφτοι, μέχρι και Τούρκοι.
Τότε κατάλαβα κάτι βαθιά και αυτή η επίσκεψη με γέμισε. Ήμασταν όλοι εκεί γιατί είχαμε την ίδια μάνα, αυτή τη Μεγαλόχαρη και συμπονετική μάνα στην καρδιά του Αιγαίου. Είμαστε από την ίδια μήτρα βγαλμένοι, άρα αδέλφια και συγγενείς, και αυτός είναι ο τόπος μας.
Όταν νιώσουμε αυτή τη σχέση, όταν την πονέσουμε αυτή τη σχέση και όταν, αντί για παράτες και εθιμοτυπίες τον Δεκαπενταύγουστο, προσπέσουμε στην αγκαλιά της μάνας μας και αρχίσουμε να αισθανόμαστε -έστω και λίγο- αδέλφια με τον δίπλα μας, τότε ίσως αρχίσουμε να βάζουμε τα θεμέλια για να ξανακάνουμε ήσυχες τις μέρες του Αυγούστου!
*δικηγόρος, επιμ/θείς στο ΕΚΠΑ στη Βιώσιμη Ανάπτυξη και στο Περιβάλλον, Imperial College Clean Power Professional Certificate
1 Σαν τον τίτλο της ομώνυμης ταινίας του 1991, του Παντελή Βούλγαρη.
2 Δεν αναφέρονται όλα τα σχετικά γεγονότα, αλλά κατά κάποιον τρόπο τα πιο σημαντικά.
3 Μητσοτάκης στον ΟΗΕ: «Ακραία καιρικά φαινόμενα προκάλεσαν το Μάτι!» https://www.sofokleousin.gr/mitsotakis-ston-oie-akraia-kairika-fainomena-prokalesan-to-mati.
4 Τίτλος ομώνυμου ντοκιμαντέρ του Βασ. Νίκα.
5 Στοιχεία για τη φωτιά και το σχέδιο ανασυγκρότησης στα δύο καλά ντοκιμαντέρ των Ι. Λαζάρου και Ν. Ψαρρού, «Βόρεια Εύβοια – Το Σχέδιο, 1ο Μέρος: Οκτώ δέκατα και αναφορά» και «Βόρεια Εύβοια – Το Σχέδιο, 2ο Μέρος: Πάρτι Συνεργειών». Το αναφερόμενο πρόσωπο είναι ο Σταύρος Μπένος.
6 Μαρία Καρυστιανού – απίστευτη καταγγελία: «Η εισαγγελέας του Αρείου Πάγου μού είπε “αυτά συμβαίνουν, να πάτε στην… Εκκλησία”» https://www.documentonews.gr, 2/2/2024.
