Χρ. Γιανναράς: Ένα πολύφωτο του ελληνισμού

Του Απόστολου Αποστόλου*

«Το σύμπαν είναι όμοιο με ένα πολύφωτο, και ο καθένας από εμάς αποτελεί ένα κερί. Αν δεν καίμε ως πολύφωτο το σύμπαν θα σκοτεινιάσει»

R. Rolland

Ο αλχημικός πολιτισμός μας με τη χρησιμοθηριακή γνώση ίσως να μη χρειάζεται φωνές σαν του Χρ. Γιανναρά. Και αυτό γιατί οι αναπαυτικές ερμηνείες της εποχής μας ως διευθετημένα σημεία έχουν αποσυρθεί από τα μεγάλα ζητήματα έτσι ώστε μια φωνή σαν του Χρ. Γιανναρά να φαντάζει ως ανεπίκαιρη και παρελθοντική. Και ο Χρ. Γιανναράς έσπρωχνε την κοινωνία στο καθρέφτη για να δει τις ασχήμιες της και να σκύβει το κεφάλι της από ντροπή. Της έδειχνε το απόλυτο κενό της βαρύτητάς της, τη ροπή της προς τη χοάνη της ουδενίας, τους πρωτογονισμούς της και τις περαστικές προλήψεις της.

Όταν η χώρα μας έμπαινε χρόνια πριν στη σκηνή των αλλεπάλληλων υποβαθμίσεων ο Χρ. Γιανναράς μας προειδοποιούσε ότι πηγαίνουμε ολοταχώς στην παγίωση του εγωκεντρικού της απαίτησης και κωδικοποιούμαστε με μεσαιωνικούς όρους μιας νέας εποχής που στοιχηματίζει στον αναδιπλασιασμό του ίδιου που επενδύει στην εξολόθρευση της ταυτότητας, στη φρίκη της εκβιασμένης συμφωνίας.

Μπροστά σε αυτό το συμφυρμό της εποχής μας που μας οδηγεί νομοτελειακά στη δυνητική αδιαφορία της αξίας ο Χ. Γιανναράς μας καλούσε να ξανασκεφτούμε το εφικτό της ελευθερίας μας, να υποψιαστούμε την ιστορική διαδρομή μας και να αντέξουμε τις εκδορές της ζωής μας με περηφάνια και αξιοπρέπεια.

Θα μπορούσα ίσως να μιλάω για πολύ για τον Χρ. Γιανναρά γιατί υπήρξε ο επιβλέπων της διδακτορικής διατριβής μου, γνωρίζω όμως πως όταν αποχαιρετάς ένα δάσκαλο είναι καλύτερα να σωπαίνεις, είναι φρόνιμο να μη φτάνεις σε υπερβολές και εικονογραφίες, είναι επιβεβλημένο να χαμηλώνεις  τις ωραιολογίες.

Κρατάς μόνο ότι η απώλεια ενός ανθρώπου γίνεται και μια πυρετική εγερσιμότητα, ένα ηθικό ανάστημα που καρπίζει και θρασομανάει στην ψυχή των ζωντανών και καθαγιάζει την ανθρώπινη ιστορική ταλαιπωρία. Όταν μάλιστα ο εκλιπών είναι ένα μεγάλο κερί όπως ο Χρ. Γιανναράς τότε η σιωπή αποτελεί την καλύτερη τιμή.

Αυτό που μας κάνει να γράφουμε σήμερα, αύριο, μεθαύριο, για την παρουσία του Χ. Γιανναρά στα ελληνικά γράμματα και στο νεοελληνικό στοχασμό είναι ότι υπήρξε ένας δάσκαλος με πυξίδα προσανατολισμού, ένας στοχαστής στη μαρμαρυγή της αγωνίας, ένας οραματιστής της μεταφυσικής μοναξιάς.

Υπήρξε ένας στοχαστής που δε συνθηκολόγησε με τον οριζόντιο λόγο, αλλά με τον υποψιασμό του μυστικού και την εμπειρία του βάθους. Θα μας μείνουν πολλά από όσα ως υποθήκη μας άφησε αναφορικά με την πνευματική εγερσιμότητα και το αλάφιασμα της υποψίας που κατοικεί στην ποιητική αίσθηση της ψυχής.

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας