Το γένος μας είναι ελληνικό

Του Δημήτρη Γαρούφα*

Παραμερίζοντας την επικαιρότητα με αφορμή τη σημερινή εορτή του Κοσμά του Αιτωλού ή Πατροκοσμά, όπως τον ξέρει ο λαός μας, θα αναφερθούμε στο έργο του που αποδεικνύει ότι υπήρχε πριν από το 1821 συνείδηση Ελληνισμού στους υπόδουλους ραγιάδες και δεν διαμορφώθηκε εθνική συνείδηση μετά την Επανάσταση του 1821, όπως υποστηρίζουν κάποιοι.

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός γεννήθηκε το 1714 σε χωριό της Αιτωλοακαρνανίας με ηπειρώτικη καταγωγή από την πλευρά του πατέρα του. Μετά τη φοίτησή του στην περίφημη Σχολή Βραγγιανών ως υποδιδάσκαλος δίδασκε σε χωριά της περιοχής και εν συνεχεία πήγε στο Άγιον Όρος όπου φοίτησε στην Αθωνιάδα Σχολή κι έμεινε εκεί 17 χρόνια. Το 1759 έγινε μοναχός για να μπορεί να δρα ως ιεροκήρυκας καταρτισμένος στις Γραφές αλλά και με φιλοσοφική συγκρότηση και με θέρμη για το γένος. Έφυγε και πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Ηπειρώτης Πατριάρχης Σεραφείμ Β΄ τού έδωσε την άδεια να κηρύττει, και την ίδια χρονιά αρχίζει τις αποστολικές περιοδείες, που κράτησαν χρόνια, περνώντας από Θράκη, Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα. Ήπειρο, Θεσσαλία κ.λπ., με ιδιαίτερη επιμονή σε περιοχές όπου κατοικούσαν δίγλωσσοι.

Υπήρξε εμπνευσμένος ιεροκήρυκας αλλά και εθναπόστολος, γιατί το κήρυγμά του δεν περιοριζόταν μόνο στις Γραφές. Με οξυδέρκεια έβλεπε ότι έπρεπε να προστατευτεί η ελληνική γλώσσα ως μέσο στήριξης του Ελληνισμού και ότι έπρεπε με ζέση να προβάλλεται η ελπίδα απελευθέρωσης του υπόδουλου γένους. Σε όλες τις ομιλίες του στα βλαχοχώρια και στις δίγλωσσες περιοχές τόνιζε χαρακτηριστικά: «Να σπουδάζετε τα παιδιά σας να μαθαίνουν ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την ελληνικήν και το γένος μας είναι ελληνικό. Και αν δεν σπουδάσεις ελληνικά, αδελφέ μου, δεν ημπορείς να καταλάβεις εκείνα οπού ομολογεί η Εκκλησία μας. Καλύτερα, αδελφέ μου, να έχεις ελληνικό σχολείο εις την χώραν σου, παρά να έχεις βρύσες και ποτάμια…»

Βλέπουμε ότι μιλά από τότε για ελληνικό γένος, γιατί οι υπόδουλοι ραγιάδες είχαν συνείδηση Ελληνισμού κι αυτή τη συνείδηση ήθελε να ενισχύσει, και να στηρίξει την ελληνική γλώσσα ως γλώσσα του Ευαγγελίου αλλά και ως όπλο του γένους… Ήξερε ότι, άμα έρθουν τα φώτα της παιδείας, θα φύγει η σκλαβιά και γι’ αυτό πίεζε για ίδρυση ελληνικών σχολείων σε όλα τα χωριά. Όπου οι τοπικοί παράγοντες επικαλούνταν οικονομική αδυναμία για την ίδρυση σχολείων καλούσε τις γυναίκες να δώσουν όλα τα κοσμήματά τους για να λειτουργήσει ελληνικό σχολείο… Ο ίδιος σε γράμμα του στον αδελφό του Χρύσανθο το 1779, κάνοντας τον απολογισμό του, γράφει επί λέξει: «Έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια διά κοινά γράμματα…»

Όταν συγκέντρωνα στοιχεία για το βιβλίο μου με τίτλο «Οι Σαρακατσάνοι ομογενείς μας στη Βουλγαρία και την περιοχή Σκοπίων» (Εκδ. οίκος Αφών Κυριακίδη, 1992, Θεσσαλονίκη), συνάντησα πολλούς γέροντες Σαρακατσάνους και στα Σκόπια και στη Βουλγαρία, που μου έλεγαν ότι, σύμφωνα με την παράδοσή τους, έφυγαν από τα Άγραφα κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά όταν σκότωσε τον Κατσαντώνη, πριν από την Επανάσταση του 1821 (το γεγονός ότι έχουν μητρική γλώσσα την ελληνική και καταγωγή από τα Άγραφα δέχθηκε και η υπ αριθμ. 30/2010 απόφαση του Περιφερειακού Δικαστηρίου της πόλης Νόβα Ζαγόρα στη Βουλγαρία για τους Σαρακατσάνους που ζουν στη Βουλγαρία), και όχι μόνο ήξεραν τις διδαχές και τις προφητείες του Πατροκοσμά, αλλά τόνιζαν ότι ήταν ο δικός τους άγιος, που τους αγαπούσε πολύ γιατί μιλούσαν μόνο ελληνικά.

Τα ανέφερα όλα αυτά επιγραμματικά για να επισημάνω πόσο βοήθησαν η λαϊκή παράδοση αλλά και κάποιοι φωτισμένοι κληρικοί για να μείνει όρθιο το γένος μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

*Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης