«Η έκθεση γίνεται ο καθρέφτης του εαυτού σου»

Στην έκθεση «Κήπος Σωματιδίων» του Νίκου Παπαδόπουλου στο Μέγαρο Μουσικής, τα έργα συνδέονται άμεσα με την παραμονή του καλλιτέχνη στο ερευνητικό κέντρο σωματιδιακής φυσικής CERN το 2015

Της Χρυσούλας Μπαντίνου*

Σε έναν ξεχωριστό κήπο μάς μεταφέρει η έκθεση του Νίκου Παπαδόπουλου «Κήπος Σωματιδίων» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, που διαρκεί έως τις 30 Ιουνίου, με έργα που συνδέονται άμεσα με την παραμονή του καλλιτέχνη στο ερευνητικό κέντρο σωματιδιακής φυσικής CERN το 2015, στο πλαίσιο ενός προγράμματος φιλοξενίας.

Μεγάλες γλυπτικές και εικαστικές εγκαταστάσεις, ενότητες σχεδίων με χειροποίητο χαρτί Lotka, φτιαγμένο στο Νεπάλ από ένα είδος δάφνης, απλώνονται στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου, αφήνοντας τον επισκέπτη να περιπλανηθεί στο εικαστικό σύμπαν του καλλιτέχνη και να μεταφερθεί νοερά στο διάσημο Εργαστήριο της Γενεύης. Η αίσθηση αυτή ενισχύεται με μία συμμετοχική περφόρμανς, ηχότοπο και προβολή βίντεο μέσα στην έκθεση, την επιμέλεια της οποίας φέρει η ιστορικός τέχνης Άννα Καφέτση.

Με σπουδές ζωγραφικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και με μεταπτυχιακές σπουδές στις Καλές Τέχνες από το ίδιο ίδρυμα, ο Νίκος Παπαδόπουλος έχει ασχοληθεί και σε παλαιότερες εκθέσεις του με τη θεματική του κήπου όπως: O κήπος ανάμεσα…, το 2011, και Κήπος ζεν, το 2013, στην γκαλερί ΑΔ, Αθήνα, Flora Filopappou: ένα ταξίδι από την πόλη των βράχων στον κήπο στη Βίλλα Καπαντζή, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ), Θεσσαλονίκη, το 2019, καθώς και σε πολλές άλλες ατομικές και ομαδικές δημιουργίες.

Στον Κήπο Σωματιδίων, ο Νίκος Παπαδόπουλος μας ξεναγεί στις οκτώ διαδοχικές ενότητες της έκθεσης μιλώντας μας με πολύ ενδιαφέρον για το πρόγραμμα φιλοξενίας που κέρδισε στο CERN μέσω της βράβευσής του από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

«Έκανα μία πρόταση προς το CERN και αυτό που αντιπαρέβαλα είναι ότι η περίφραξη ενός κήπου λειτουργεί όπως ο μεγάλος επιταχυντής για τους φυσικούς. Όπως δηλαδή οι καλλιεργητές σε έναν κήπο επιλέγουν να βάλουν από τον πλανήτη ό,τι φυτό θέλουν, προσέγγισα κατά κάποιον τρόπο τους επιστήμονες ως κηπουρούς, που μέσα στον επιταχυντή, τον στρογγυλό σωλήνα των 27 χιλιομέτρων, επιλέγουν το υλικό που θα βάλουν από όλο το σύμπαν για να το μελετήσουν. Επίσης, μία κοινή συνισταμένη ήταν ότι αυτοί οι επιστήμονες φτάνουν από το σύμπαν στην τελεία, που είναι το σωματίδιο. Και εγώ, δουλεύοντας με την τεχνική dot- painting τελεία, τελεία, κάνω το δικό μου σύμπαν».

Στην αίθουσα παίζει το βίντεο Perpetual χωρίς ήχο και, όπως περιγράφει ο καλλιτέχνης, καταγράφει τη δράση που έκανε στο MediaLab του CERN, τον Μάιο του 2015, μέσα στο μηχάνημα προσομοίωσης που ονομάζεται LHC Interactive tunnel και έχει κατασκευαστεί για την ανίχνευση σωματιδίων. Σε έναν χώρο 3×8 τ.μ., ό,τι κινείται ανιχνεύεται και παρουσιάζεται ταυτόχρονα με τη μορφή σωματιδίων (τελείες) σε μία οθόνη αντίστοιχων διαστάσεων. «Από την πρώτη μου επίσκεψη στο CERN, τον Νοέμβριο του 2014, εντυπωσιάστηκα με τις ψηφιακές τελείες της σήραγγας. Στο διάστημα που μεσολάβησε μέχρι την επόμενη επίσκεψή μου στη Γενεύη, προσπαθούσα να βρω μία γέφυρα επικοινωνίας με το μηχάνημα αυτό. Το αποτέλεσμα ήταν να κάνω μία δράση. Από τη μία, ήταν ο ανιχνευτής και η οθόνη με τις ψηφιακές τελείες, από την άλλη, εγώ, ο ίδιος, που χρησιμοποιούσα ένα τελάρο πάνω σε ένα καβαλέτο ξαναζωγραφίζοντας με τις τελείες, με τη βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού και μαρκαδόρων. Και ό,τι έκανα ανιχνευόταν και παρουσιαζόταν στην οθόνη με τελείες».

Περιδιαβαίνοντας τις ενότητες αναρωτιέται κανείς πώς μεταφράζεται η επιστήμη από την τέχνη. Άραγε είναι εύκολη η αποκωδικοποίηση αυτή για έναν καλλιτέχνη;

Τις απαντήσεις, μας εξηγεί ο ζωγράφος, του έδωσαν οι ίδιοι οι επιστήμονες του εργαστηρίου, με τους οποίους ο ίδιος συνδιαλέγεται δημιουργικά. Η συνάντηση, λίγα χρόνια αργότερα με τον φυσικό κοσμολόγο Ντιέγκο Μπλας Τεμίνιο στη Βαρκελώνη, το 2021, τον οποίο είχε γνωρίσει στο CERN, αποσαφηνίζει ερωτήματα και βάζει θεμέλια στις ιδέες της έκθεσης αυτής. «Το πρώτο που τον ρώτησα, θυμάται, είναι πώς θα περιέγραφα σε ένα παιδί τι ήταν το σύμπαν πριν το Big Bang και μου απαντάει: μία σούπα ενέργειας! Δηλαδή το σύμπαν ήταν σε μία κατάσταση ενέργειας με όλα τα στοιχεία που γνωρίζουμε σήμερα ανάμεικτα μεταξύ τους. Ξεκίνησα, λοιπόν, με την ιδέα να έχω μία σούπα στην έκθεση με θαλασσινά κυδώνια, όστρακα και άλλα υλικά, η οποία παραπέμπει σε μία γευστική κιβωτό του Νώε»!

Η σούπα στην είσοδο της έκθεσης σε προδιαθέτει πράγματι να χρησιμοποιήσεις τις αισθήσεις της γεύσης και της όσφρησης σαν ένα μαγικό φίλτρο που εισάγει τον επισκέπτη στο βιωματικό υλικό του καλλιτέχνη μέσα από τα πειράματα και τις συνεντεύξεις του ίδιου με τους επιστήμονες από όλον τον κόσμο.

Ο Ισπανός κοσμολόγος απαντά επίσης στα ερωτήματα του καλλιτέχνη για το φαινόμενο Big Bang, το οποίο το συγκρίνει με το φαινόμενο Tugunska. Πρόκειται για την πτώση ενός μετεωρίτη στη λίμνη Βαϊκάλη το 1908, που καταγράφεται φωτογραφικά για πρώτη φορά το 1921 με τους επιστήμονες να αντικρίζουν κατεστραμμένα δέντρα.

Ο καλλιτέχνης αποτυπώνει το συμπαντικό αυτό φαινόμενο και το οπτικοποιεί στο μυαλό του, αλλά μέσα από τον δικό του κήπο σωματιδίων, ξαναφτιάχνοντας κατεστραμμένους κορμούς δέντρων με το χαρτί Lotka, προερχόμενο από ένα είδος δάφνης από το Νεπάλ. Χρησιμοποιεί, όπως εξηγεί, δέντρα-μοντέλα από τον λόφο του Φιλοπάππου, ενώ δεν στέκεται απέναντί τους ως θεατής, αλλά τα «αγκαλιάζει» χρησιμοποιώντας τα ως καλούπια και παίζει με την έννοια της βαρύτητάς τους στην έκθεση.

Ανάμεσα στα έργα του Νίκου Παπαδόπουλου, ένας άβακας καταλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος στην έκθεση με πέτρες που είναι φτιαγμένες επίσης από χαρτοπολτό, οι οποίες, ως στοιχείο μέτρησης, στέκονται στον αέρα σαν κομήτες-μετεωρίτες, αφήνοντας πολλούς συνειρμούς στον θεατή, όπως μας περιγράφει ο ζωγράφος.

Τελάρα με εξισώσεις των επιστημόνων, που έχουν γραφτεί με τέτοιο τρόπο που θυμίζουν κινηματογραφικό φιλμ, έχουν σκαναριστεί και αποτυπώνονται από το χέρι του Νίκου Παπαδόπουλου με τη χαρακτηριστική του τεχνική dot-painting σύνθεση εικόνας από τελείες!

Στο βάθος, το ηχητικό περιβάλλον μεταφέρει τον θεατή σε ήχους από το εργαστήριο, όπως ηχογραφήθηκαν από τον συνεργάτη του, τον Θοδωρή Οικονόμου.

Ανάμεσα στις ενότητες, ξεχωριστή θέση κατέχει μία αφιερωματική σειρά γραμματοσήμων που αποτυπώνουν τους επιστήμονες, οι οποίοι συνέβαλαν σε αυτό το εμπειρικό ταξίδι του ζωγράφου στο CERN με τα ονόματά τους δίπλα. «Θεωρώ σύμπραξη και αντίδωρο τη σειρά, ευχαριστώ», μας τονίζει ο ίδιος.

Τον ρωτάμε, τέλος, σε ποια τάση εντάσσει τη ζωγραφική του. «Νομίζω ότι η ζωγραφική μου έχει δύο στοιχεία: είναι conceptual (εννοιολογική), αλλά ταυτόχρονα τα έργα μου είναι και άκρως αφηγηματικά» μας απαντά.

Ανάμεσα πάντως σε μία έκθεση που τελειώνει και στην επόμενη που μεσολαβεί, τι ακολουθεί; «Το απόλυτο χάος!» μας λέει χαμογελώντας. «Απολαμβάνω αυτήν τη στιγμή τις συζητήσεις που κάνω με τους θεατές και κρατάω σημειώσεις στο μυαλό μου. Η τέχνη κοιτάει εκεί που κοιτάει η επιστήμη, στο σύμπαν, μου είπε ένας επισκέπτης που ήρθε να δει την έκθεσή μου και το σημείωσα. Όταν πράγματι είδα τα έργα μου στημένα συνειδητοποίησα ότι κατά κάποιο τρόπο αυτό κάνω, ενώνω τη γραφή μου με τη γραφή του επιστήμονα. Χρειάζεται βέβαια ένα διάστημα για να συνειδητοποιήσεις τι έχεις κάνει. Και αυτός είναι ο χρόνος που εκτίθεσαι. Η έκθεση γίνεται δηλαδή ο καθρέφτης του εαυτού σου» μας επισημαίνει στο τέλος ο καλλιτέχνης, αφήνοντας, όπως λέει, τον επισκέπτη να ακολουθήσει τη δική του διαδρομή και τη δική του αφήγηση!

*Δημοσιογράφος – πολιτισμολόγος