Η Μονή της Χώρας και o… «Μαρμαρωμένος» Πρωθυπουργός

Του Δρ. Απόστολου Ε. Παπαφωτίου*

Οι συμπεριφορές του Έλληνα πρωθυπουργού και της ελληνικής κυβέρνησης σε όλα τα θέματα εξωτερικής πολιτικής είναι πλέον εκτός ορίων κατανόησης κάθε σκεπτόμενου Έλληνα, ο οποίος διερωτάται: Tι συμβαίνει; Που πάμε; Γιατί γίνονται όλα αυτά;

Φαίνεται πλέον ότι η εξωτερική πολιτική καθορίζεται και επιβάλλεται από τον ίδιο τον κ. Μητσοτάκη στο πλαίσιο μιας προσωπικής πολιτικής και από μία μικρή ομάδα “προθύμων” σε μία διπλωματία μη αντίδρασης και υποτέλειας. Ο ελληνικός λαός μαθαίνει από τις τουρκικές εφημερίδες τι θα συζητηθεί στη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν, οι οποίες εφημερίδες δηλώνουν προκλητικά τη χαρά τους για τις επιτυχίες που θα επιτευχθούν για τη χώρα τους.

Η ορατή ανυπαρξία εθνικής στρατηγικής και οι συνεχείς πράξεις του κ. Μητσοτάκη, που απορρίπτουν την υπάρχουσα και από κοινού διαμορφωμένη με πολιτικά κόμματα και με όλες τις προηγούμενες κυβερνήσεις, είναι ένα μήνυμα στην Τουρκία για ενδοτισμό και υποχωρήσεις, οι οποίες πλέον γίνονται ορατές.

Έτσι, οι συνεχείς προκλήσεις εκ μέρους κυρίως της Τουρκίας είναι μεγάλες και καταιγιστικές. «Η Γαλάζια Πατρίδα», «Το τουρκικό Αιγαίο», «Η θάλασσα των νησιών», «Το εκπαιδευτικό μοντέλο της Τουρκίας με σαφή προσανατολισμό στην κατάληψη ελληνικού χώρου», «Τα τζαμιά στην Ελλάδα», «Οι δηλώσεις για καταπιεσμένη τουρκική μειονότητα στη Θράκη», «Η δημιουργία δύο κρατών στην Κύπρο» και πολλές άλλες μικρές και μεγάλες διεκδικήσεις.

Και λίγο πριν την επίσημη επίσκεψη του κ. Μητσοτάκη στην Τουρκία, οι Ασκήσεις έρευνας και διάσωσης  στο κέντρο του Αιγαίου και η μετατροπή του καθεδρικού ναού της Μονής της Χώρας σε τζαμί, ακολουθώντας την προηγούμενη μετατροπή σε τζαμί της Αγίας Σοφίας, ενέργειες που δείχνουν το αληθινό πρόσωπο και  την ατιμωτική συμπεριφορά του «συνομιλητή» Ερντογάν.

Καθολικό της Μονής της Χώρας

Ο ναός της «Χώρας» ήταν το καθολικό της Μονής της «Χώρας» που είχε κτισθεί εκτός των τειχών του Μ. Κωνσταντίνου, «εν τη Χώρα», δηλαδή στην ύπαιθρο, η γεωγραφική θέση της οποίας, κατά μία εκδοχή, έδωσε την ονομασία.

Κατά δεύτερη εκδοχή, η ονομασία προκύπτει από την παράσταση σε ψηφιδωτό, όπου η Παρθένος αναγράφεται ως «Χώρα του Αχωρήτου», δηλαδή Αυτή η οποία δέχθηκε Εκείνον που δεν χωράει πουθενά, τον Χριστό, ή από τη ψηφιδωτή παράσταση στον νάρθηκα για τον Χριστό, ως «Χώρα των Ζώντων». Η κατασκευή των νέων τειχών του Μ. Θεοδοσίου που αύξησε την επιφάνεια της Πόλεως από 700 εκτάρια (7.000 στρέμματα) σε 1.400 εκτάρια (14.000 στρέμματα) το τοποθέτησε εντός των νέων τειχών και κοντά στην πύλη της Ανδριανουπόλεως, νότια του Κερατίου κόλπου και στη σημερινή συνοικία «Εντιρνέ Καπίσι» (πύλη της Ανδριανουπόλεως).

Ο αρχικός ναός, κατά την παράδοση, κτίστηκε τον 6^ο μ.Χ. αιώνα από τον Άγιο Θεόδωρο, χωρίς να έχουν διασωθεί υπολείμματά του. Γίνεται αποδεκτό ότι στην ίδια θέση ένας νέος ναός κατασκευάσθηκε στο διάστημα 1077-81 από την πεθερά του Αλεξίου Α’ Κομνηνού, τη Μαρία Δούκαινα. Στη συνέχεια ο Θεόδωρος Μετοχίτης (Μέγας Λογοθέτης), φημισμένος λόγιος, συνέβαλλε στην τελική διαμόρφωση (1316-21) επεκτείνοντάς τον με την κατασκευή του εξωνάρθηκα, του νοτίου παρεκκλησίου, του υπερώου πάνω από το βόρειο κλίτος και τον εσωτερικό διάκοσμο του ναού που περιλάμβανε μοναδικά ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Τα ψηφιδωτά και το εικονογραφικό πρόγραμμα που έχουν εφαρμόσει αποτελούν έκφραση του οικουμενικού πνεύματος της πίστεως, αξεπέραστου ποιοτικού επιπέδου και απαρχή του αναγεννησιακού πολιτισμού.

Η μετατροπή του ναού σε τέμενος (Τζαμί) έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1431-1512) από τον μέγα βεζίρη Ατίκ Αλή Πασά και έμεινε γνωστό ως Καριγιέ Τζαμί (Kariye Camii). Την εποχή αυτή μετετράπησαν 10 ναοί σε τζαμιά, ενώ είχαν προηγηθεί 16 από τον Μωάμεθ Β’ και ακολούθησαν πολλοί αργότερα. Μεγάλο μέρος των ψηφιδωτών διατηρήθηκε και μετά τη μετατροπή. Το κτίριο ανακαινίστηκε από τον αρχιτέκτονα Ismail Halife το 1766, διατηρώντας το διάκοσμο.

Τα ψηφιδωτά και οι νωπογραφίες αποκαλύφθησαν ολοκληρωτικά και καθαρίστηκαν στο διάστημα (1948-1959) από το Βυζαντινό Ινστιτούτο Αμερικής και το Dumbarton Oaks του Harvard University με πολλές δυσκολίες.

Ο ναός τυπολογικά ανήκει στον τύπο της τρουλαίας βασιλικής, της οποίας η αρχική φάση, μετά από επέμβαση λόγω σεισμικών δράσεων, συμπληρώθηκε με την κεντρική αψίδα, η οποία εξωτερικά ήταν πεντάπλευρη και εσωτερικά ημικυκλική μαζί με δύο εκατέρωθεν διαμερίσματα, την πρόθεση αριστερά και το διακονικό δεξιά, και με τέσσερις ογκώδεις γωνιακούς πεσσούς να αντικαθιστούν τα στηρίγματα του τρούλου. Ομοίως, κατά την ανακαίνιση του Μετοχίτη, διατηρώντας τον πυρήνα του ναού ξαναχτίστηκε ο εσωνάρθηκας με τον τρούλο του, ο οποίος επεκτάθηκε με τον εξωνάρθηκα και με το νότιο τρουλαίο ταφικό παρεκκλήσιο.

Έχει εμβαδόν 742,50 τ.μ., διαθέτει συνολικά 6 τρούλους και ξεχωρίζει για το κάλλος του, που διαμορφώνεται εξωτερικά από τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο στις όψεις και εσωτερικά από την ορθομαρμάρωση, τα ιδιόμορφα κιονόκρανα, το γλυπτό διάκοσμο, θαυμάσιες νωπογραφίες και αριστουργηματικά μωσαϊκά. Εκείνο που καθιστά ιδιαίτερο τον ναό, όπως και πολλά βυζαντινά μνημεία, είναι ο κοινός και ολοκληρωμένος σχεδιασμός της αρχιτεκτονικής μορφής με τη διακόσμηση, η συνύπαρξη της αρχιτεκτονικής με τις τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά, ως μία ολοκληρωμένη ενότητα γνωστή και σχεδιασμένη από την αρχή.

Τουρκική πολιτική

Η μετατροπή του Μουσείου της Χώρας σε Τζαμί από τον Ερντογάν δείχνει τη σπασμωδική και κατακτητική κίνηση ενός κράτους που δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με το ξένο παρελθόν του, με την αλλότρια κληρονομιά του και δεν μπορεί να το διαχειριστεί, με όρους κατανόησης, και αντίληψης του τεράστιου αξιακού και  συμβολικού φορτίου που έχει η κληρονομιά.

Έτσι, το κατακτά για δεύτερη φορά αλλοιώνοντας τελείως τον χαρακτήρα του μνημείου με την κάλυψη και απόκρυψη των ψηφιδωτών, που είναι το συστατικό στοιχείο του ναού κι έτσι αδυνατεί να προσφέρει τη συνολική εικόνα του τρισδιάστατου έργου και το ιερό περιεχόμενό του.

Είναι λοιπόν η μετατροπή, όχι μια στιγμιαία κίνηση του Ερντογάν, αλλά εντάσσεται σε μια πλέον αναθεωρητική οθωμανική Στρατηγική που ακολουθεί η Τουρκία, η οποία μέσω της επιθετικότητας και της ορμής που της εξασφαλίζουν τα ενεργά, διάχυτα και ισχυρά ρεύματα οθωμανισμού που υπάρχουν στη χώρα, προσπαθεί να επιβληθεί. Να σημειωθεί ότι ο ναός της «Χώρας» δεν ήταν κεντρικός, ούτε είχε σχέση με την πολιτική εξουσία, ούτε είχαν συμβεί μέσα σε αυτόν πολιτικά γεγονότα, ούτε ήταν συνδεδεμένος με θρησκευτικά δρώμενα. Έτσι, με την κίνηση αυτή ο Ερντογάν θέλει να ξεπεράσει τον Χριστιανισμό και το Βυζάντιο, στρέφοντας πλέον τον λαό του μακριά από την Ευρώπη, κλείνοντας τελείως τις πόρτες στην πολύ περιορισμένη πολυπολιτισμικότητα της τουρκικής κοινωνίας και διαγράφοντας οτιδήποτε που δεν είναι ισλαμικό, ισοπεδώνοντας και βεβηλώνοντας πολιτιστικά χριστιανικά μνημεία, στοχεύοντας στην παγκόσμια παρουσία της Τουρκίας ως εκπρόσωπος του ισλαμικού κόσμου. Κι ενώ από τη μεριά της Τουρκίας βλέπουμε μια ολομέτωπη επίθεση στην πατρίδα μας, σε κάθε τι που δεν είναι ισλαμικό, που δεν συνάδει και δεν συμφωνεί με τους στόχους της για την αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τη μεριά της Ελλάδας παρατηρείται ένα φοβικό και ενδοτικό σύνδρομο που κατέχει την Κυβέρνηση, τον Πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη, την πολιτική και την πολιτειακή εξουσία. Και συμπληρώνεται το σύνδρομο από μία παθητική και αντιφατική στάση της Κυβέρνησης όσον αφορά την εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και την απώλεια εθνικής κυριαρχίας, εγκλωβισμένη η χώρα στην προσωπική πολιτική του κ. Μητσοτάκη, παρακολουθώντας ως θεατής και αναμένοντας το θαύμα.

Απώτερος στόχος είναι η αναθεώρηση της ιστορίας και η μετατροπή της Κωνσταντινουπόλεως, της ανοικτής και ανεκτικής Μητροπόλεως, σε ιερή πόλη των μουσουλμάνων, περιορίζοντας τον ιστορικό ρόλο της ως κέντρο της “πάλαι ποτέ διαλαμψάσης Ορθοδοξίας”, προσπαθώντας να ξεπεράσει τη δόξα, το μεγαλείο και την αίγλη της Πρωτόθρονης των Χριστιανών, της Βασιλεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να αναβιώσει την Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα δυνατού και μεγάλου τουρκικού κράτους, εφαρμόζοντας την υπογραφή του γράμματος του Μωάμεθ Β’ στον Δόγη Μοτσενίγο το 1480, «Σουλτάνος, Βασιλεύς και Αυτοκράτωρ Ασίας, Ευρώπης και των εξής».

Δεν πρέπει να μας ξεφεύγει ότι:

– Η σημερινή πολιτική του Ερντογάν αντιστοιχεί στους σκοπούς και στα δεδομένα της αντικειμενικής πολιτικής της Τουρκίας, που είναι ξανά η δημιουργία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με όρους κυριαρχίας και όχι θρησκευτικότητας.

– Οι επιδιώξεις των Τούρκων κινούνται όπως τα παγόβουνα, που το μεγαλύτερο μέρος τους είναι κρυμμένο στο νερό και παρουσιάζονται σιγά – σιγά.

– Κι απέναντι σε αυτήν την επικίνδυνη Στρατηγική της Τουρκίας εμείς, πέρα από το ότι δε διαθέτουμε Εθνική Στρατηγική, αντιμετωπίζουμε την όλη κατάσταση με άγνοια, ηθικολογίες, πολιτική ελαφρότητα, προπαγάνδα, και τυχαιότητα, με ένα ενδοτικό πρωθυπουργό και μια αδρανή, αμήχανη και «Μαρμαρωμένη» Κυβέρνηση.

Υ.Γ. Η εικόνα του Ερντογάν, στα εγκαίνια της μετατροπής της Μονής της Χώρας σε τέμενος (Τζαμί), μπροστά από ένα «δάσος» από μιναρέδες δείχνει καθαρά τις πραγματικές βλέψεις της Τουρκίας.

*Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.,  Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.