Ο ερευνητικός μαραθώνιος, από τη «βίλα των παπύρων» στο Ηράκλειο της Καμπανίας μέχρι την ανάγνωση του πάπυρου της «Ιστορίας της Ακαδημίας»
Του Βασίλη Γαλούπη
Μέχρι χθες ο Γκρατσιάνο Ρανότσια ήταν ένας άγνωστος στο ελληνικό κοινό. Αν και ο Ιταλός ακαδημαϊκός έχει να παρουσιάσει σημαντικό έργο, με υψηλό ενδιαφέρον ειδικά για τη χώρα μας και τη βαριά κληρονομιά της, δεν είχε απασχολήσει τα ΜΜΕ. Όμως, πλέον μπήκε στα ραντάρ της επικαιρότητας, αφού ισχυρίζεται ότι βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη ανακάλυψη.
Σύμφωνα με τον Ιταλό καθηγητή πανεπιστημίου, με εξειδίκευση στην παπυρολογία, εντοπίστηκε σε ποιο σημείο ακριβώς βρίσκεται ο τάφος του Πλάτωνα. Η ερευνητική του ομάδα αναφέρει ότι ο γρίφος λύθηκε χάρη στο επίτευγμα να γίνει εφικτή η ανάγνωση των «παπύρων του Ερκολάνο».
Για να φτάσουμε στις χθεσινές ανακοινώσεις, υπήρξε ένας ερευνητικός μαραθώνιος, που άρχισε το 2019. Τότε είχε ανακοινωθεί ότι Ιταλοί και άλλοι Ευρωπαίοι επιστήμονες κατάφεραν πρώτη φορά, χρησιμοποιώντας μια υψηλής τεχνολογίας μη επεμβατική μέθοδο απεικόνισης, να δουν τμήματα του αρχαιοελληνικού κειμένου που βρίσκεται κρυμμένο στην πίσω πλευρά ενός από τους διάσημους «παπύρους του Ηρακλείου».
Οι εν λόγω πάπυροι, πολλοί από τους οποίους αφορούν έργα Ελλήνων φιλοσόφων, ανακαλύφθηκαν το 1752-54 σε αρχαιολογικές ανασκαφές στη λεγόμενη «βίλα των παπύρων» στο Ηράκλειο (αρχαίο Ερκολάνουμ – σημερινό Ερκολάνο) της Καμπανίας, στην Ιταλία, κοντά στην Πομπηία. Η βίλα είχε καταστραφεί και θαφτεί στις στάχτες μετά την έκρηξη του γειτονικού ηφαιστείου του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.
Οι 1.814 πάπυροι φυλάσσονταν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης και στο Ινστιτούτο της Γαλλίας στο Παρίσι. Είναι οι πρώτοι πάπυροι με ελληνική γραφή που βρέθηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές.
Όπως είχε ανακοινωθεί πριν από μία πενταετία, μετά την έκρηξη του Βεζούβιου, ένα κύμα καυτού αέρα, που έφθασε τους 320 βαθμούς Κελσίου, έκαψε τους ευαίσθητους παπύρους και τους άφησε απανθρακωμένους, σε κατάσταση υπερβολικά ευάλωτη. Αν και επιχειρήθηκε να ανοιχθούν γύρω στους 800, το εγχείρημα είχε καταστροφικά ή περιορισμένα αποτελέσματα.
Όμως, ερευνητές από την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Ρωσία, με επικεφαλής τον Γκρατσιάνο Ρανόκια του ινστιτούτου ILIESI (Instituto per il Lessico Intellettuale Europeo e Storia delle Idee) της Ρώμης, έκαναν μια σπουδαία δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό «Science Advances», σύμφωνα με την οποία κατόρθωσαν με τη βοήθεια της τεχνολογίας να «δουν» τμήματα ελληνικού κειμένου κρυμμένα στο πίσω μέρος ενός παπύρου.
Επρόκειτο για τον πιο διάσημο πάπυρο της συλλογής, που περιείχε κείμενο από την πλατωνική «Ιστορία της Ακαδημίας», τμήμα ενός πολύ μεγαλύτερου έργου του επικούρειου φιλόσοφου Φιλόδημου.
Ο Γκρατσιάνο Ρανότσια είχε δηλώσει τότε πως «είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες καταφέρνουν να έχουν πρόσβαση και να διαβάσουν με μη επεμβατικό τρόπο, χωρίς δηλαδή να απομακρύνουν τα τεμάχια του παπύρου από τη βάση τους, ένα κείμενο που είναι γραμμένο στο πίσω μέρος ενός αρχαίου παπύρου και στο οποίο δεν είχαμε έως τώρα πρόσβαση. Αυτό μας επιτρέπει να ανακτήσουμε για πρώτη φορά το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο».
Σύμφωνα με τον ερευνητή, «οι πάπυροι αυτοί έχουν υπάρξει αντικείμενο έντονης και κοπιώδους προσπάθειας αποκατάστασης και ερμηνείας τους κατά τα τελευταία 250 χρόνια από την ανακάλυψή τους, όταν ακόμη δεν είχε γεννηθεί η σύγχρονη παπυρολογία. Οι ερευνητές υπομονετικά τούς διάβαζαν εδώ και δεκαετίες με γυμνό μάτι και μόνο τα τελευταία 50 χρόνια αυτό γίνεται και με συμβατικά μικροσκόπια».
Όλη η συλλογή των παπύρων του Ηρακλείου φυλάσσεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης. Από εκεί άνοιξε ο δρόμος για την ανεύρεση του τάφου του Πλάτωνα. Όπως είπε χθες ο Ρανότσια, «ο Πλάτωνας ενταφιάστηκε στην Ακαδημία που φέρει το όνομά του στην Αθήνα, σε κήπο πλησίον του Ναού των Μουσών». Και ο Διογένης ο Λαέρτιος, πάντως, ανέφερε ότι ο τάφος του Πλάτωνα ήταν στην Ακαδημία του, όμως δεν έχει βρεθεί.
Όπως υποστήριξαν και τώρα οι ερευνητές, το συμπέρασμά τους στηρίζεται στην ανάγνωση του παπύρου του Φιλόδημου του Επικούρειου, ο οποίος αναφέρεται στην «Ιστορία της Ακαδημίας». Ο Πλάτωνας πιστεύεται ότι πέθανε στα 81 του χρόνια, το 347 π.Χ.
Οι Ιταλοί ερευνητές, όμως, προσθέτουν τώρα ότι από τη νέα αυτή ανάγνωση «προκύπτει πως ο Πλάτωνας πωλήθηκε ως δούλος ήδη το 404 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν την Αίγινα ή, ως εναλλακτική περίπτωση, το 399 π.Χ., αμέσως μετά τον θάνατο του Σωκράτη». Μέχρι τώρα για το συγκεκριμένο συμβάν γινόταν πάντα αναφορά στο 387 π.Χ. και στην περίοδο κατά την οποία ο Πλάτωνας βρισκόταν στις Συρακούσες.
Σε δηλώσεις που έκανε χθες ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων Κώστας Πασχαλίδης χαρακτήρισε ένα «μικρό θαύμα» τις τελευταίες εξελίξεις: «Το σημαντικότερο είναι ότι με τη χρήση νέων τεχνολογιών διαβάζονται οι απανθρακωμένοι πάπυροι από τη Βίλα των Παπύρων στο Ερκολάνο. Πρόκειται για μία αρχαία βιβλιοθήκη με απανθρακωμένους, και όχι αποτεφρωμένους, παπύρους τεράστιας σημασίας και ανυπολόγιστου γνωστικού πλούτου» είπε στο CNN Greece και πρόσθεσε:
«Η φερόμενη ως ανάγνωση αρχαίου κειμένου που αναφέρεται στον τόπο ταφής του Πλάτωνα είναι πολύτιμη κυρίως για τον τρόπο με τον οποίο έγινε. Διότι ως πληροφορία, αν ρωτούσατε οποιονδήποτε κλασικό αρχαιολόγο, θα σας έλεγε ότι είναι πολύ πιθανό ο Πλάτωνας να ενταφιάστηκε όντως στην Ακαδημία, όπου έζησε και δίδαξε».
