Εθνικιστής ο Καζαντζάκης; Σωβινιστής ο Βελουχιώτης;

Του Μανώλη Κοττάκη 

Αποδέχθηκα με ιδιαίτερη χαρά την πρόταση των εκδόσεων Gutenberg να παρουσιάσω την εξαιρετική ερευνητική εργασία της καθηγήτριας Άννας Καρακατσούλη για τη διαχρονική παρουσία της Aκροδεξιάς στον χώρο των εκδόσεων.

Ως τέκνο της Μεταπολίτευσης, αγαπώ το χαρτί και τη μάχη των ιδεών. Το βιβλίο, παρά την κρίση του, εξακολουθεί να είναι ο ηγέτης των ιδεών. Η κυρία Καρακατσούλη μελετά με όχημα το βιβλίο έναν άγνωστο τόπο σε πολλούς από εμάς: τον χώρο της ακροδεξιάς έκδοσης. Πίσω από τους αναγνώστες αναζητά τους ψηφοφόρους.

Πιστεύω πολύ στη μέθοδό της. Μια ζωή περνώ τακτικά από τα βιβλιοπωλεία. Μελετώντας απλώς τους τίτλους, συλλαμβάνεις την έναρξη ενός ιδεολογικού ρεύματος πολύ πριν αυτό γίνει τάση και ανιχνευτεί από τις δημοσκοπήσεις! Όλες οι μεγάλες πολιτικές στροφές στην πατρίδα κυοφορούνται μέσα στις σιωπές. Στην ησυχία των λέξεων.

Η ερευνητική αυτή δουλειά, που εντόπισε 4.000 τίτλους, είναι μοναδική. Ομολογώ ότι δεν είχα έρθει ποτέ σε επαφή με αυτό το ρεύμα σκέψης για να ξέρω τα έντυπά του, όπως π.χ. το «Ένζυμο» ή η «Λόγχη». Εμείς μεγαλώσαμε με «Πολιτικά Θέματα», «Αντί», «Πολίτη», «Εποπτεία», «Οικονομικό Ταχυδρόμο».

Νομίζω ότι το πόνημα το διατρέχουν δύο κεντρικά ερωτήματα. Πόσο βοήθησε το βιβλίο στην άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα; Αυτό που ονομάζεται από την κυρίαρχη διανόηση Ακροδεξιά είναι κάτι ενιαίο ή μήπως έχει τις συνιστώσες του; Απαντώ.

Το βιβλίο κράτησε την Ακροδεξιά στην Ελλάδα όρθια στη μεταπολιτευτική μοναξιά της. Διατήρησε συσπειρωμένους τους πυρήνες της. Αλλά δεν την εκτίναξε. Αν υπήρξαν βιβλία που βοήθησαν στην ευρεία αναπαραγωγή του προβληματισμού της για όψεις του συστήματος, αυτά ήρθαν απέξω. «Το δόγμα του σοκ» της Ναόμι Κλάιν π.χ. «Ο σχεδόν τέλειος ένοχος» του Πασκάλ Μπρικνέρ, επίσης.

Η άνοδός της οφείλεται σε τρία κύματα. Το πρώτο κύμα ήταν οι πρωινές εκπομπές των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών. Κάνω ένα άλμα στον χρόνο για να θυμίσω το ντιμπέιτ που έγινε το 1998, όταν ο Αλβανός μαθητής Οδυσσέας Τσενάι κλήθηκε να κρατήσει την ελληνική σημαία ως αριστούχος. Τότε έγινε πρώτη φορά συζήτηση για απονομή ιθαγένειας με βάση το δίκαιο του αίματος ή της καταγωγής. Ο Τσενάι βρίσκεται βεβαίως σήμερα στις ΗΠΑ, δεν μιλά ωραία για την Ελλάδα, αλλά… συμβαίνουν αυτά.

Στα πρωινάδικα δόθηκε η μάχη να καταργηθεί το θρήσκευμα ως προσωπικό δεδομένο από τις ταυτότητες. Σήμερα φορτώσαμε τις νέες ταυτότητες με ένα σωρό προσωπικά μας δεδομένα, όπως ο ΑΦΜ και ο ΑΜΚΑ, αλλά δεν… βαριέστε, συμβαίνουν αυτά.

Το δεύτερο κύμα της Ακροδεξιάς αναπτύχθηκε σε περιφερειακά κανάλια με τη μέθοδο των τηλεπωλήσεων. Οι τηλεπωλήσεις εξέλεξαν πολιτικούς αρχηγούς και υπουργούς. Ήταν προσοδοφόρες. 7.000 ευρώ είσπραξη σε μία ώρα έκανε κάποιος που κάποτε φώναζε στις βιτρίνες της τηλεόρασης και σήμερα μεσουρανεί. Και τώρα ερχόμαστε στα δύσκολα.

Το τρίτο κύμα της Ακροδεξιάς αποτέλεσε γνήσιο τέκνο του συστήματος. Όχι εχθρό του. Τα πρόσωπα εξαργύρωσαν την αναγνωρισιμότητα και την επιρροή τους στον χώρο με την ένταξή τους στο σύστημα.

Από πού να αρχίσω; Από το γεγονός ότι ηγέτης μικρού δεξιού κόμματος βρήκε μόνιμο στασίδι στα παράθυρα μεγάλου τηλεοπτικού σταθμού όταν συναντήθηκε με μιντιάρχη και του βρήκε τη νομική λύση για να υπονομεύσει την εφαρμογή του βασικού μετόχου;

Ότι υπουργοί που ονομάζονται σήμερα «ακροδεξιοί» υπήρξαν νομικοί σύμβουλοι τουλάχιστον δύο κατεστημένων συγκροτημάτων και τηλεοπτικών σταθμών και ενός ιδιωτικού νοσοκομείου;

Ότι βουλευτής της Χρυσής Αυγής ασκούσε κοινοβουλευτικό έλεγχο σε πολιτικά πρόσωπα με τα οποία συμπτωματικά βρισκόταν σε αντιδικία γνωστό συγκρότημα;

Ότι το όνομα του τραπεζίτη πρωθυπουργού το 2011 έπεσε στο τραπέζι της σύσκεψης της Προεδρίας της Δημοκρατίας από αρχηγό μικρού κόμματος ύστερα και από επιθυμία που εξέφρασε γνωστός οικονομικός παράγων;

Ότι υπουργοί της Ν.Δ. που κατηγορήθηκαν για αντισημιτισμό ο ένας πήγε στο Ισραήλ και φόρεσε κιπά για εξιλέωση και ο άλλος έγραψε δύο άρθρα σε ημερήσια εφημερίδα για να ζητήσει συγγνώμη για παλαιότερες θέσεις του και να υπουργοποιηθεί;

Αυτοί δεν είναι άκρα πλέον, αλλά η καρδιά του συστήματος. Όποιος τους λέει «ακροδεξιούς» τους κάνει… κομπλιμέντο.

Η πραγματική διάκριση λοιπόν είναι μεταξύ της συστημικής Ακροδεξιάς και της αντισυστημικής ταυτοτικής Δεξιάς. Η συστημική Ακροδεξιά είναι η Σοσιαλδημοκρατία του 21ου αιώνα. Φορά μανδύα σοβαρότητας για να περνούν αναίμακτα οι αντιλαϊκές μεταρρυθμίσεις . Η αντισυστημική ταυτοτική Δεξιά αναπτύσσεται αυτόν τον καιρό για έναν απλό λόγο: Οι άνθρωποι δεν βρίσκουν τον εαυτό τους στις λέξεις των κομμάτων.

Θέλω να συγκρατήσουμε κάτι: Η Ακροδεξιά στην πατρίδα μας αναπτύσσεται ραγδαία επί δεξιάς διακυβέρνησης. Η Δεξιά είναι η αιτία της Ακροδεξιάς. Τα ελλείμματά της. Το 1977 η Εθνική Παράταξις με 7%. Το 2007 ο ΛΑΟΣ με 5%. Το 2012 η Χρυσή Αυγή με 7%. Το 2023 ο χώρος συγκέντρωσε αθροιστικά το 14% και σήμερα οδεύει προς το 20%.

Η μοναδική εξαίρεση είναι οι ευρωεκλογές του 1984 όταν η ΕΠΕΝ με αρχηγό τον Παπαδόπουλο από τη φυλακή εξέλεξε ευρωβουλευτή. Και απ’ όσο θυμάμαι η δημοκρατία δεν τη φοβήθηκε και δεν της απαγόρευσε την κάθοδο επειδή ο πραγματικός αρχηγός της ήταν στη φυλακή. Γιατί τότε είχε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις.

Το ερώτημα γιατί δεν μπορεί να επωφεληθεί η Αριστερά από τις μετακινήσεις του εκλογικού σώματος με συνέπεια ο χώρος της ταυτοτικής Δεξιάς να ισούται περίπου με τον ΣΥΡΙΖΑ έχει απάντηση. Η Αριστερά ενσωματώνεται παρά αμφισβητεί τον καπιταλισμό πλέον. Η Αριστερά νιώθει ενοχή να πει ορισμένες λέξεις που έχουν πει άφοβα οι προπάτορές της. Γίνεται χαμός κάθε φορά που κάποιος λέει το γνωστό τρίπτυχο «πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια», αλλά ποιος θυμάται ότι ο «κόκκινος» Άρης Βελουχιώτης στον λόγο του στη Λαμία, στα Πεζούλια, μίλησε για την «αθάνατη ελληνική φυλή», για «τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό», για τη «συσπείρωση μέσα στην οικογένεια», για τη θρησκεία που «αδύνατον να καταργηθεί, είναι θέμα συνείδησης»! Ποιος ξεχνά ότι ο Καζαντζάκης μιλά στην «Ασκητική» για τη «θητεία στην ράτσα»; Ήταν εθνικιστές αυτοί;

Ο Ρεζίς Ντεμπρέ γράφει στο «Εξηγώντας τη δημοκρατία στην κόρη μου» ότι ο «ο πατριώτης είναι ένας άνθρωπος υπέρ και ο εθνικιστής είναι ένας άνθρωπος εναντίον». Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι τα βιβλία. Το πρόβλημα βρίσκεται στην άρνηση του διεθνούς και του τοπικού συστήματος να διαβάσει τον νέο κόσμο.

Λέμε ότι το Μεταναστευτικό τρέφει την Ακροδεξιά, αλλά δεν τολμάμε να πούμε ποιες κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις σπρώχνουν τους μετανάστες να ξεριζωθούν για να έρθουν στην Ευρώπη.

Όταν τον Οκτώβριο του 2011 είδα στα διόδια Ελευσίνας 200 νέους και νέες να κρατούν ελληνικές σημαίες και να διανέμουν τη εφημερίδα «Χρυσή Αυγή», είπα σε ανώτατο παράγοντα της Ν.Δ. ότι έρχεται η Χρυσή Αυγή πλησίστια! Και ξέρετε τι μου απάντησε; «Μα, τι είναι αυτά που λες; Εμείς είμαστε στο 30% και αυτοί ούτε ανιχνεύονται στις δημοσκοπήσεις!»

Καταλήγω: Μην αντιμετωπίζουμε την πολιτική κρίση αντιπροσώπευσης με παλαιά υποδείγματα. Μια υγιής δημοκρατία δεν φοβάται τα άκρα. Μια άρρωστη δημοκρατία όμως καλώς τα φοβάται. Όπου δεν φύεται εθνικός λόγος και υπουργοί λένε ότι «η μισή Κύπρος είναι τουρκική» και ότι «η συνεκμετάλλευση δεν είναι ταμπού», τότε εκεί ανέτως φύεται ο παράγωγος εθνικιστικός. Όπου δεν υπάρχει λαϊκός λόγος φύεται ο λαϊκιστικός. Ο συνταξιούχος αναρωτιέται «να πληρώσω τα φάρμακά μου ή το σούπερ μάρκετ;» και η Αριστερά κάνει επίδειξη πλούτου.

Κάτι τελευταίο: Μια παράσταση στο Ίδρυμα Ωνάση έθετε το ερώτημα αν η δημοκρατία μπορεί να παραβιάσει τις αρχές της για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της. Ήτοι: να απαγορεύσει την κάθοδο εθνικιστικών κομμάτων στις εκλογές με φωτογραφικό νόμο.

Η ίδια η ζωή έδειξε ότι αυτοί οι αποκλεισμοί έφεραν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα. Όσο η δημοκρατία δεν κτυπά τις ανισότητες και τη φτώχεια, όσο δεν υπερασπίζει το κράτος δικαίου, τις ατομικές ελευθερίες, ζητήματα ιστορίας και ταυτότητας τόσο θα σαπίζει και η ψήφος διαμαρτυρίας θα αυξάνεται. Και θα αυξάνεται γιατί η δημοκρατία στα χέρια των σύγχρονων ταγών της εξελίσσεται σε άκρο!

(Αποσπάσματα από ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου «το ξίφος του πνεύματος», αίθουσα εκδηλώσεων ΕΣΗΕΑ 16/4/2024.)