Ρωσία και «περικύκλωση»

Του Α. Π. Δημόπουλου*

Τώρα, όλο αυτό το ιδεολόγημα, ότι η Δύση «περικυκλώνει» εδώ και χρόνια  την «Αγία Ρωσία» το γνωρίζετε – άλλωστε, η εισβολή στην Ουκρανία έχει δικαιολογηθεί εξ αρχής με την επίκληση αυτής της υποτιθέμενης «περικύκλωσης» και της εξ αυτής στερήσεως του απαραίτητου για την Ρωσία «Lebensraum». Έτσι μόλις προχθές, για παράδειγμα, ήταν η σειρά του Γραμματέα του «Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας» της χώρας Nikolai Patrushev (θεωρούμενου στην Δύση, ως πιθανότερου διαδόχου του Putin), να ανακινήσει το αφήγημα. Άλλωστε, ήταν ο ίδιος ο πρόεδρος Putin, ο οποίος επανάλαβε, πολύ πρόσφατα, ότι η Ρωσία χρειάζεται μια «νεκρή ζώνη» γύρω της, για να αντισταθεί στην «περικύκλωση» αυτή, εντός της οποίας ενέταξε, πριν απ΄όλα, την Ουκρανία. Όμως, φυσικά, αν κάτι δείχνει ο χάρτης, είναι ακριβώς το αντίθετο. Γιατί δεν είναι μόνο, ότι το μέγεθος της Ρωσίας αναιρεί το αφήγημα (εάν περικυκλώνει κάτι την τεράστια έκταση της Ρωσίας είναι πρωτίστως πολιτικά φίλιες χώρες και μια ομοίως φίλια θάλασσα) αλλά, αν θέλουμε, να σοβαρολογούμε, αν όντως δείχνει κάτι ο χάρτης δεν είναι την Δύση «στις πύλες» της Ρωσίας αλλά μάλλον την Ρωσία «στην καρδιά» της Ευρώπης.

Μιλάω φυσικά για το «Kaliningrad», αυτή την περιοχή-κατάλοιπο της στρεβλής πολιτικής κληρονομιάς του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, που αποτελεί μια κανονική σφήνα στην καρδιά της Ευρώπης και αναδεικνύει ipso facto τόσο το αγεωγράφητο όσο και το ανιστόρητο των ισχυρισμών, ότι η Δύση δήθεν «περικυκλώνει» την Ρωσία. Γιατί φυσικά αυτό που αποκαλούμε σήμερα «Kaliningrad» δεν υπήρξε ποτέ μέσα στους αιώνες κατά καμία έννοια «ρωσικό» αλλά αμιγώς γερμανικό. Μιλάμε για την «Ανατολική Πρωσία», το «Kaliningrad» είναι το άλλοτε μέσα στους αιώνες γερμανικότατο  «Königsberg», το λίκνο της πρωσικής μοναρχίας και η γενέτειρα του Kant – το ότι δεν είναι η Δύση στην Ρωσία, αλλά αντίθετα η Ρωσία στην Πρωσία, δείχνει, ότι η ιστορία γράφτηκε ακριβώς ανάποδα από τους ισχυρισμούς του Patrushev. Και αυτό δεν το αναδεικνύει μόνο η ήδη χονδροειδής ειρωνεία των συμβολισμών (το άλλοτε λίκνο των πρώσων Βασιλέων φέρει σήμερα το όνομα εκείνου του φερεφώνου του Stalin, που συνδέεται περισσότερο με την αποτρόπαιη σφαγή του Katyn, για να μην μιλήσω για το οξύμωρο το σημερινό πανεπιστήμιο της πόλης να ονομάζεται «Καντιανό», δεν βλέπω κάτι το ιδιαίτερα «καντιανό» στο ρωσικό «διανοείσθαι»), αλλά πρωτίστως η ίδια η ιστορία.

Γιατί ο λόγος, που η Ρωσία κατέληξε, να βρίσκεται, χωρίς καμία ιστορική, γεωγραφική, πληθυσμιακή ή πολιτισμική σχέση με ένα τμήμα εδάφους της ιστορικής Ευρώπης (αφού πρώτα εξασφάλισε την  βιαιότατη εκδίωξη όλων των γηγενών Γερμανών από τις μακραίωνες εστίες τους), το οποίο μάλιστα διαφημίζει σήμερα, ως πυρηνικό-θύλακα, για να μας απειλεί, υπήρξε η διαχρονική ανοχή της Δύσης πρώτα με την Σοβιετική Ένωση και μετά με την ίδια την Ρωσία – το ακριβώς αντίθετο από αυτό, που λένε δηλαδή. Και για να μην παρεξηγηθώ, δεν εννοώ, ότι η Γερμανία κακώς έχασε την άλλοτε Ανατολική Πρωσία, κάθε άλλο, πολύ καλώς την έχασε, ως τίμημα του εγκληματικού πολέμου των ναζί. Όμως, ενώ υπήρξε θεμιτό, ότι ένα μεγάλο τμήμα της κατέληξε στην σύμμαχο και νικήτρια του πολέμου Πολωνία (που είχε μακραίωνη πληθυσμιακή και πολιτισμική σχέση με την περιοχή), ουδόλως υπήρξε θεμιτό, ότι το υπόλοιπο τμήμα της κατέληξε στην τότε Σοβιετική Ένωση (και σήμερα κατά διαδοχή στην Ρωσία). Γιατί μπορεί, η Ρωσία, να υπήρξε και αυτή σύμμαχος και νικήτρια του πολέμου, αλλά ήταν τόσο γεωγραφικά και ιστορικά άσχετη με την Πρωσία, ώστε η προσάρτηση του «Kaliningrad», να μην αποτελεί τίποτε άλλο παρά σύμβολο της διαχρονικής μυωπικής ηττοπάθειας της Δύσης.

Στην πραγματικότητά, αντίθετα με όσα λέει το Κρεμλίνο, η Δύση έχασε δυο κρίσιμες ευκαιρίες, να επιβάλει τους όρους της όταν μπορούσε, με την παγκόσμια ιστορία, να πληρώνει βαρύτατο τίμημα για αυτό. Η πρώτη ευκαιρία ήταν, όταν το 1945 οι Η.Π.Α. απέκτησαν πυρηνικό πλεονέκτημά και αντί, μετά την ήττα των ναζί, να επιβάλουν ενιαίο χώρο δημοκρατίας στον κόσμο ανέχθηκαν τους Σοβιετικούς (ο Στάλιν, ο οποίος απέκτησε πυρηνική δυνατότητα μόλις το 1949 έτρεμε μήπως οι Η.Π.Α. τελειώσουν τον κομμουνισμό μέσα σε λίγους μήνες, όπως είχε προτείνει ορθότατα ο Patton) και τελικά, εγκατέλειψαν την μισή Ευρώπη για δεκαετίες στην τραγωδία του κομμουνισμού (και έδωσαν και το Kaliningrad). H δεύτερη ευκαιρία ήταν την περίοδο 1991-1995, όταν, μετά την πτώση του κομμουνισμού, μια αιφνιδιασμένη και σε απρόβλεπτη μεταβατική κατάσταση Ρωσία τα συζητούσε όλα. Η Δύση θα μπορούσε τότε, να είχε επιβάλει λύση για το σήμερα «άλυτο πρόβλημα» των ρωσικών πυρηνικών, ήταν μάλιστα τέτοια η προθυμία για «συνεννόηση» των τότε Ρώσων ιθυνόντων, ώστε ειδικά για το Kaliningrad, είχε συζητηθεί, ακόμα και να πωληθεί στην Δύση, γενόμενο μια σύγχρονη Αλάσκα! Όμως και πάλι η Δύση άφησε, να την υπερκεράσει ο χρόνος. Το 1945-1948 δεν έκανε τίποτε μέχρις ότου ο Στάλιν απέκτησε πυρηνική ισοτιμία. Το 1991-1995 πάλι δεν έκανε τίποτε (στην Ευρώπη τότε τα «μεγάλα μυαλά» ασχολούνταν με την δημιουργία του ευρώ!) μέχρις ότου ήρθε στην εξουσία ο Putin, που ονειρευόταν «revanche», όχι συνεννόηση. Τελικά, το ότι κάποιοι στην Δύση παίρνουν  στα σοβαρά την προπαγάνδα για «περικύκλωση» της Ρωσίας σήμερα εντάσσεται στην ίδια στάση διαχρονικής μυωπικής ηττοπάθειας, η οποία επέτρεψε στην Ρωσία να βρίσκεται στην Πρωσία σήμερα  – και γιατί όχι και στην Πολωνία αύριο;

*Πολιτικός Επιστήμων, Παν. Cambridge