Η σημερινή κοινωνία βρίσκεται μέσα σε μια βαβελική ατμόσφαιρα, όπου οι πολίτες βιώνουν σύγχυση και αποπροσανατολισμό
Της Νεκταρίας Τσολάκου
Tην 18η Ιουνίου 1993 o Κορνήλιος Καστοριάδης είχε παραχωρήσει μια συνέντευξη στον Olivier Morel του Radio Plurielle, η οποία δημοσιεύθηκε έναν χρόνο αργότερα στο «La Republique Internationale des Lettres». Σε αυτήν τη συνέντευξη ο Έλληνας φιλόσοφος επισήμανε ότι εδώ και δεκαετίες η κοινωνία έχει περάσει σε μια κατάσταση απάθειας. Μεταξύ άλλων, ανέφερε ότι οι άνθρωποι έχουν κλειστεί μέσα στον μικρό προσωπικό τους κόσμο και οι λέξεις έχουν χάσει τη σημασία τους, γεγονός που έχει συμβάλει στην αποσάθρωση της κοινωνίας και στο ξεθώριασμα των αξιών, φαινόμενο που στην εποχή μας βλέπουμε να συμβαίνει σε εκτεταμένο βαθμό (Κορνήλιος Καστοριάδης, «Η άνοδος της ασημαντότητας», μτφ. Κώστας Κουρεμένος, εκδ. Υψιλον, Αθήνα 2000).
Συνεχώς και αδιαλείπτως ακούμε τα στομφώδη λόγια των πολιτικών, οι οποίοι με κάθε ευκαιρία υπερτονίζουν το προνόμιο που έχουμε να ζούμε σε μια «δημοκρατική» χώρα και σε ένα κράτος δικαίου, που πάνω απ’ όλα σέβεται τους πολίτες και ενεργεί «για το καλό τους». Όμως, βιώνουμε την αντιστροφή της πραγματικότητας, εντελώς διαφορετική σε σχέση με αυτή που μας παρουσιάζεται μέσα από τα συστημικά ΜΜΕ. Εκείνο που παρατηρούμε να συμβαίνει, ειδικά τα τελευταία χρόνια, είναι ότι όσοι μιλούν δημοσίως για ειρήνη υποδαυλίζουν τον πόλεμο, όσοι υπερηφανεύονται για τη δημοκρατία επιβάλλουν τη λογοκρισία, όσοι κόπτονται για την ελευθερία καταστέλλουν το δικαίωμα μετακίνησης των πολιτών και επιβάλλουν τα πιο αυταρχικά μέτρα. Μέσα σε αυτό το οργουελικό περιβάλλον της υποκριτικής, διπλής σκέψης, οι πολιτικοί συνεχίζουν να μιλούν δημοσίως για δημοκρατία, λες και μόνο η εκστόμιση της συγκεκριμένης λέξης έχει τη μαγική ικανότητα να εξαφανίζει τα ουσιαστικά προβλήματα της χώρας και να πείθει τον λαό ότι ζούμε σε μια ειδυλλιακή κοινωνία.
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Στο βιβλίο του «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα» (εκδ. Υψιλον, Αθήνα 1999, σελ. 31 επ.), ο Καστοριάδης αναφέρει ότι ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει μία πόλη ως ελεύθερη όταν έχει τα εξής τρία σημαντικά στοιχεία: είναι αυτόνομος, αυτόδικος και αυτοτελής.
1. Αυτόνομος πόλη σημαίνει ότι δίνει η ίδια στον εαυτό της τους νόμους της. Μπορεί να πει κανείς ότι στην περίοδο της αθηναϊκής δημοκρατίας η εκκλησία του δήμου αποφασίζει με τα ψηφίσματα και, έπειτα από συζήτηση στη Βουλή των πεντακοσίων, με τους νόμους και, ιδίως, με τους βασικούς καταστατικούς νόμους. Όπως ρητά λέγει ο Αριστοτέλης, τον 4ο αι., τα πάντα αποφασίζονταν κατ’ ουσίαν με τα ψηφίσματα της Εκκλησίας του Δήμου.
2. Αυτόδικος πόλη σημαίνει ότι τα δικά της δικαστήρια αποφασίζουν για όλες τις αμφισβητήσεις που είναι δυνατόν να προκύψουν. Πρέπει να υπογραμμιστεί στο σημείο αυτό ότι τα δικαστήρια στην Αθήνα δεν ήταν επαγγελματικά. Οι δικαστές ήταν κληρωτοί. Η ιδέα του επαγγελματία δικαστή θα φαινόταν σε έναν αρχαίο Έλληνα εξωφρενική. Από τους 30.000 Αθηναίους κληρώνονταν κάθε χρόνο 6.000 ενδεχόμενοι δικαστές, με ένα πολύπλοκο σύστημα, το οποίο βελτιωνόταν, με σκοπό να εξαλειφθεί κάθε δυνατότητα απάτης, παρέμβασης ή επηρεασμού των 501, 1.001 ή 1.501, οι οποίοι, αναλόγως της περιπτώσεως, στελέχωναν το συγκεκριμένο δικαστήριο. Με τον τρόπο αυτό ένα τυχαίο δείγμα του λαού, που νομοθέτησε ψηφίζοντας κάποιον νόμο, καλείτο, υπό την ιδιότητα του δικαστή, να τον εφαρμόσει. Έτσι, δεν υπήρχε ο κίνδυνος να θεωρηθεί ότι ένας νόμος ψηφίστηκε με σκοπό να ληφθεί μια συγκεκριμένη απόφαση.
3. Αυτοτελής πόλη, που είναι και το πιο σημαντικό, σημαίνει ότι η πόλις αυτοκυβερνάται, με την πραγματική έννοια της κυβερνητικής εξουσίας και λειτουργίας. Η αυτοτέλεια αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι οι βασικές αποφάσεις της πολιτικής ζωής της κοινότητας είτε εσωτερικής είτε εξωτερικής φύσεως, π.χ. για τον πόλεμο, την ειρήνη, τις συμμαχίες, τα δημόσια έργα, την ανέγερση του Παρθενώνα κ.λπ., λαμβάνονται από την Εκκλησία του Δήμου.
Σε άλλο σημείο του βιβλίου του ο Καστοριάδης αναφέρει κάτι εξίσου σημαντικό, το οποίο μας βοηθά να κατανοήσουμε την κατάσταση του πολιτεύματος που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας αλλά και σε πολλές άλλες χώρες του πλανήτη.
«Οι αρχαίοι δεν γνωρίζουν την υποκριτική και απατηλή έννοια της αντιπροσωπίας του λαού, όπως δεν τη γνωρίζουν και οι μεγάλοι νεότεροι πολιτικοί φιλόσοφοι, συμπεριλαμβανομένου του Ρουσό. Για τους αρχαίους το ζήτημα δεν ετίθετο καν, ο δε λόγος είναι εμφανής. Από τη στιγμή κατά την οποία, αμετάκλητα και για ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ., για πέντε χρόνια), αναθέτει κανείς την εξουσία σε ορισμένους ανθρώπους, έχει μόνος του αλλοτριωθεί πολιτικά. Ο Ρουσό έγραφε για τους Άγγλους (γιατί τότε η Αγγλία είχε μόνο Κοινοβούλιο): Οι Άγγλοι νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι, επειδή εκλέγουν τους βουλευτές τους· είναι ελεύθεροι μία μέρα στα πέντε χρόνια. Στο σημείο αυτό ο Ρουσό είναι, βέβαια, μάλλον ενδοτικός, διότι, φυσικά, ούτε μία μέρα στα πέντε χρόνια δεν είναι ελεύθεροι: αυτό που σκέφτεται κανείς, οι επιλογές που κάνει αυτήν τη μέρα έχουν ήδη καθοριστεί (και πολύ περισσότερο στη σημερινή εποχή) από τα προηγούμενα πέντε χρόνια: από τον εκλογικό νόμο, από τα υπάρχοντα κόμματα, τους υποψηφίους κ.λπ.» (ό.π., σελ. 34).
ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα παραπάνω, εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς ποιο είναι τελικά το πολίτευμα που έχουμε στη χώρα μας και γιατί ακούμε συνεχώς από τα ΜΜΕ, και όχι μόνο, για δημοκρατία, την οποία μάλιστα σύσσωμο το πολιτικό σύστημα και οι εγχώριες διασημότητες (ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.λπ.) γιορτάζουν κάθε χρόνο με λαμπρότητα και πολυτέλεια. Η απάντηση δίνεται μέσα από το βιβλίο του Σταύρου Καλεντερίδη, «Δημοκρατία, το πολίτευμα που περιμέναμε» (εκδ. Ινφογνώμων, Αθήνα 2013, σελ. 15-16):
«α) Το πολίτευμα της Ελλάδος ορίζεται ως Republic. Σε μία Republic οι πολίτες ψηφίζουν και εκλέγουν εκπροσώπους, οι οποίοι με τη σειρά τους αποφασίζουν για την τύχη της χώρας και των πολιτών. Αντίθετα, σε μια Δημοκρατία οι πολίτες ψηφίζουν και αποφασίζουν οι ίδιοι για την τύχη της χώρας τους.
β) Ο πρωθυπουργός της Ελλάδος λειτουργεί νόμιμα ως δικτάτορας, με την καθαρά πολιτική έννοια της λέξης.
Η λέξη “δικτάτωρ” είναι λατινογενής, διαφέρει απόλυτα από την ελληνική λέξη “τύραννος” και δημιουργήθηκε στη Ρεμπουμπλικάνικη Ρώμη (Roman Republic). Ο δικτάτορας ήταν ένα καθόλα νόμιμο αξίωμα και καθήκον, το οποίο αναλάμβανε ένας εκ των δύο Υπάτων της Ρώμης, μετά από σχετική πρόταση της Ρωμαϊκής Γερουσίας. […] Συνοψίζοντας, το ισχύον Σύνταγμα καταδικάζει τη χώρα σε ένα πολίτευμα που ορίζεται ως Republic, του οποίου η ηγεσία ελέγχεται από έναν διαρκώς εναλλασσόμενο δικτάτορα».
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΒΑΒΕΛ
Η σημερινή κοινωνία βρίσκεται μέσα σε μια βαβελική ατμόσφαιρα, όπου οι πολίτες βιώνουν σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Αν και φαινομενικά μιλούν την ίδια γλώσσα, λόγω της διαστρέβλωσης των εννοιών η ουσιαστική επικοινωνία έχει χαθεί, με αποτέλεσμα το αίσθημα της μοναξιάς να επιδεινώνεται. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν θαμπώνεται μόνο από τη δύναμη της εικόνας και τη λαμπερή πρόσοψη των πραγμάτων, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τον απατηλό κόσμο του θεάματος, αλλά και από διάφορους νεολογισμούς μιας «ξύλινης» γλώσσας, όπως τη συμπεριληπικότητα, τη βιωσιμότητα και την ανθεκτικότητα, με τους οποίους βομβαρδίζεται καθημερινά, μέσω των μηχανισμών της προπαγάνδας που χρησιμοποιούν τα χρυσοπληρωμένα ΜΜΕ.
Είναι, λοιπόν, αδήριτη η ανάγκη να σταματήσει η διαστρέβλωση της σημασίας των λέξεων, γιατί, αν συνεχιστεί, τότε στο εγγύς μέλλον η κατάσταση θα παροξυνθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε θα χαθεί ακόμη και το νόημα των πιο απλών εξ αυτών.
Ένα τέτοιο φαινόμενο απεικονίζεται γλαφυρά στο θεατρικό έργο του Νιλ Σάιμον «Οι ηλίθιοι» (μτφ. Ερρίκος Μπελιές, εκδ. Ηριδανός, Αθήνα 2009, σελ. 14-15), όπου ο κόμης ενός χωριού της Ουκρανίας έπεισε τους κατοίκους ότι γεννιούνται ηλίθιοι λόγω μιας προγονικής κατάρας. Χαρακτηριστικός είναι ο παρακάτω διάλογος:
ΓΙΕΝΤΣΝΑ: (διαλαλεί) Ψάρια! Φρέσκα ψάρια! Ολόφρεσκες τσιπούρες και γλώσσες. Ολόφρεσκα μπαρμπούνια.
(Στο καλάθι της έχει μπουμπούκια με λουλούδια.)
ΣΛΟΒΙΤΣ: Καλημέρα, Γιέντσνα.
ΓΙΕΝΤΣΝΑ: Μήπως θες μπακαλιάρο; Είναι ολόφρεσκος.
ΣΛΟΒΙΤΣ: Μα, τι «ψάρια»; Αυτά είναι λουλούδια.
Με τα σημερινά δεδομένα, για «ολόφρεσκα ψάρια» μάς πουλάνε τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ειρήνη και την ασφάλεια, ενώ μέσα στο «καλάθι του νοικοκυριού» υπάρχουν μόνο «μαραμένα λουλούδια» με τοξικά «αγκάθια»: δικτατορία, σκλαβιά, πόλεμος και ανασφάλεια.
