Εμείς οι Έλληνες γνωρίζουμε τον αληθή εαυτό μας; Γνωρίζουμε τις καταβολές και το ποτάμι του αίματος που μας ενώνουν με το παρελθόν και προδιαγράφουν το μέλλον μας;
Του Παναγιώτη Λιάκου
«Η ασέβεια τύραννο γεννά. Η ασέβεια, όταν με πολλά παραφουσκώσει, που άπρεπα είναι κι επιζήμια, και σε πανύψηλη κορφή ανέβει, γκρεμίζεται σε άβυσσο φριχτή, που η μοίρα ανοίγει, απ’ όπου το άχρηστο το πόδι δεν μπορεί να βγάλει».
Σοφοκλέους «Οιδίπους Τύραννος», Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων, εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1975, στ. 873-879, σελ. 57.
Ο Αθηναίος τραγωδός Σοφοκλής (496-406 π.Χ.) στο κορυφαίο έργο του, στο σημείο λίγο πριν από τη λύση του δράματος και την ανακάλυψη του Οιδίποδα ότι είναι ο δράστης του εγκλήματος που βαραίνει την πόλη και μολύνει με το μίασμά της τον λαό της Θήβας, σκορπίζοντας θάνατο και ερήμωση, βάζει στο στόμα του Χορού λόγια βαριά, που ηχούν απειλητικά. Η απειλή ηχεί προς όλους: θεατές και πρωταγωνιστές – και κυρίως στα ώτα των ασεβών.
Η ασέβεια γεννά τύραννο, λέει ο Χορός∙ κι αυτή η φράση είναι πολύσημη. Όταν ένα πρόσωπο, μια πόλη, ένα έθνος ασεβήσει, το μοιραίο θα συμβεί. Η ασέβεια προετοιμάζει τον ερχομό στυγνής τυραννίδος για την πόλη. Όμως, και ως άτομα, ο καθένας ξεχωριστά αποκτά ψυχοσύνθεση πτωτική σαν αυτή του τυράννου. Θα γίνει μισητός στους άλλους και ο άκαρδος δεσπότης του ίδιου του εαυτού του, αφού τα αμαρτήματά του και οι κακές συνήθειές του θα κυβερνούν με χέρι ατσάλινο τις ημέρες του. Κι όσο παραφουσκώνει η ασέβεια, όσο γιγαντώνεται, τόσο μεγαλύτερο είναι το ύψος από το οποίο θα καταβαραθρωθεί μέχρι να εγκλωβιστεί σε φριχτή άβυσσο. Στην περίπτωση, δηλαδή, που το «εγώ» υψωθεί πάνω από τον σεβασμό που οφείλεται στον Θεό χάνεται η επαφή με το μέτρο και απόλλυται η ικανότητα κατανόησης και συνεννόησης με την κοινωνία. Αν εντός σου βεβηλώσεις τα ιερά και τα όσια, πόσος σεβασμός θα σου απομείνει για τον άνθρωπο; Κι όλη τούτη η οίηση πυργώνει την αυθαιρεσία και την καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων σε ύψη πρωτοφανή. Στο τέλος ο ασεβής και οι ασεβείς θα γκρεμιστούν από τούτα τα ύψη για να μην ξαναβγούν ποτέ από τα βάθη στα οποία ρίφθηκαν. Ο Χορός εδώ απευθύνει στους ανθρώπους μια αυστηρή προειδοποίηση που ίσχυσε στους καιρούς του Σοφοκλή και ισχύει και τώρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχαία τραγωδία ο Χορός, ως συλλογική οντότητα, αποτελεί μια σύνθεση: είναι η αντίληψη του δήμου για τα πράγματα, η φωνή της παράδοσης, η ηχώ των θείων πεδίων και -ασφαλώς- η άποψη του συγγραφέα για την εξέλιξη της πλοκής και τα πάθη των πρωταγωνιστών. Είναι όλες οι αλήθειες μαζί, όλα τα συναισθήματα, όλα τα μυαλά ενωμένα που εκφράζονται σε στρατηγικές στιγμές της τραγωδίας.
Ο Οιδίπους είναι ένας ένοχος βασιλιάς, εγκληματίας με αγνές προθέσεις, που άσκησε ενάρετα την εξουσία του. Δεν είχε πρόθεση να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του και με τα ανοσιουργήματά του να οδηγήσει την πόλη του στην καταστροφή. Η άγνοιά του για τον ίδιο τον εαυτό του τον οδήγησε στο μίασμα. Η συνειδητοποίηση του ποιος τελικά είναι αποτέλεσε ταυτόχρονα την καταστροφή μα και τη λύτρωσή του.
Ό,τι έλειπε από τον τραγικό ήρωα, η αυτογνωσία, αποτελεί ένα σημείο γύρω από το οποίο σχηματίζεται ο μέγας ελληνικός φιλοσοφικός κύκλος. Κι ο Πλάτων στην Πολιτεία (589c), στον Πρωταγόρα (358c-d) και στον Τίμαιο (86d) βάζει στο στόμα του Σωκράτη λόγια, τα οποία χρεώνουν κυρίως στην άγνοια τη ροπή στην κακία, την υιοθέτηση κακών συμπεριφορών.
Εμείς οι Έλληνες γνωρίζουμε τον αληθή εαυτό μας; Γνωρίζουμε τις καταβολές και το ποτάμι του αίματος που μας ενώνουν με το παρελθόν και προδιαγράφουν το μέλλον μας; Έχουμε, μαζί με την επίγνωση της φύσης και της αποστολής μας, καθημερινή σχέση με τον Θεό ή απορρίπτουμε με θράσος και αλαζονεία τις επιταγές Του;
Ο Χορός στον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλέους δεν περιορίζεται στις συστάσεις και τις προειδοποιήσεις για τους βλάσφημους. Στους στίχους 883-890 εξαπολύει μια φοβερή κατάρα προς το μέρος τους: «Κι αν κανείς με λόγια ή έργα θρασύ ακολουθεί δίχως τη Δίκη να φοβάται και δίχως να έχει σεβασμό για των θεών τα ιερά, κακή ας τον εύρει μοίρα για το ανόσιο θράσος -αν δίκαια το κέρδος που ζητά δεν το κερδίσει-, τα ανίερα αν κυνηγά, ή βέβηλο αν βάλει χέρι στ’ ανέγγιχτα από θράσος».
Όποιος τολμήσει να βάλει βέβηλο χέρι στα ανέγγιχτα κακή θα τον εύρει μοίρα. Ας το γνωρίζει από τώρα για να μην εκπλαγεί τη στιγμή που θα καταβάλει το βαρύ αντίτιμο για τα ανομήματά του.
