… Χαμένοι στον προοδευτισμό

Του Απόστολου Αποστόλου*

Ο γάμος και η τεκνοθεσία ομόφυλων ζευγαριών μονοπωλεί εδώ και μέρες όλα τα μέσα ενημέρωσης, παραμερίζοντας όλα τα άλλα θέματα. Από λάιφ στάιλ εκπομπές έως δελτία ειδήσεων το κεντρικό θέμα είναι ο γάμος και η τεκνοθεσία των ομόφυλων ζευγαριών στον ορίζοντα του προοδευτισμού. Μάλιστα, εμφανίζεται στις τηλεοπτικές συζητήσεις ένας ανταγωνισμός μεταξύ των πολιτικών κομμάτων για το ποιο πολιτικό κόμμα εκφράζει μια «προωθημένη» προοδευτικότητα επάνω στο συγκεκριμένο θέμα, που σε κάνει να αναρωτηθείς γιατί τέτοια ζέση.

Η Δεξιά που δεν είναι πλέον Δεξιά αλλά ένα συνονθύλευμα σοσιαλιστικών απόψεων διεκδικεί την πρωτιά του νομοσχεδίου, και η Αριστερά που επίσης έχει χάσει το αριστερό της πρόσημο και φτερουγίζει επάνω από ένα μικροπολιτικό νοηματισμό, δείχνει μια υπερπροοδευτικότητα στο συγκεκριμένο θέμα. Φαίνεται όμως, αντί να διαφωτίζουν τα πολιτικά κόμματα επί του θέματος, μάλλον συσκοτίζουν και απερίσκεπτα φλυαρούν για τις θέσεις που υποστηρίζουν.

Το βασικότερο πρόβλημα με τα κόμματα είναι ότι οι απόψεις τους εκφράζουν μια αρχαιολογία, αλλά με ένα πείσμα αδιάλυτο πιστεύουν ότι πραγματοποιούν μια καθολική μεταξίωση της κοινωνίας. Έτσι, εμμένουν στη λογική ενός προοδευτισμού ο οποίος περισσότερο είναι θυμικός και υποβολιμαίος. Εξάλλου, η ιστορική προέλευση της διάκρισης των όρων προοδευτισμός και συντηρητισμός έχει ξεπεραστεί και η σημασία τους περιορίζεται μόνο σε μια λεκτική εμφάνιση.

Καλλιεργείται όμως από κουλτούρες κάποιων χωρών ως διάκριση με ένα χαρακτήρα πολιτιστικού ρατσισμού. Ο συντηρητικός λάμβανε κατά το παρελθόν μια υποτιμητική εικόνα, όπως θα έλεγε ειρωνικά ο Ντιβερζέ, ήταν εκείνος με πεποιθήσεις κλειστές, με ταμπού και απολυτότητες. Όμως σε μια εποχή με έναν σημασισιολογικό πληθωρισμό των εννοιών όλα έχουν αλλάξει.

Και αυτό γιατί οι δύο έννοιες συντηρητικός και προοδευτικός έχουν απελευθερωθεί τόσο, που καταλήγουν σε ένα απόλυτο βαθμό αδιαχώρητες και συνταξιδεύουν με υστερία στην επιταχυνόμενη πορεία τους ανακυκλωμένες ώστε να εξαχθεί από αυτή τη διαδικασία ο προοδευτικοσυντηρητικός τύπος του ανθρώπου, δηλαδή ένα αδιάφορο μόρφωμα, ένα είδωλο σύνθεσης που θα προεικονίζει το μέλλον.

Ας το δούμε και στην καθημερινή μας φαινομενολογία. Κάποιος με προοδευτική ρητορική πόσο προοδευτικός μπορεί να είναι, όταν δέχεται τη μονοφωνική χειραγώγηση περί δικαιωματισμού με κριτήρια όχι εκείνα της ελευθερίας αλλά της εγωκεντρικής κατοχύρωσης; Τι βλέπουμε και τι ακούμε σήμερα που επιθυμούν να χαρακτηριστούν προοδευτικά σχήματα, μονότονες γνώμες, μαζί με ένα συνονθύλευμα ξεθωριασμένων απόψεων του παγκόσμιου κυρίαρχου συστήματος που επιβάλλονται και ρυπαίνουν τη σκέψη μας και φουσκώνουν το θυμικό μας. Και αυτό γιατί όλα θα πρέπει να υπακούν στο κραυγαλέο παράγγελμα της νέας εποχής που μας καλεί να μπούμε στην προσαρμογή του άμεσου σχήματος της μετα-ανθρωπότητας. Εκεί δηλαδή όπου η προσαρμογή θα μεταβάλλεται σε φετίχ και συνεχιζόμενη κυριαρχία και η κουλτούρα σε κοινωνικοποιημένη ημιμόρφωση.

Ένα επίσης ζήτημα είναι ότι τα ιδεολογήματα του προοδευτισμού που χρησιμοποιούνται συχνά από την αριστερά γίνονται ένας επιταχυνόμενος τρόπος αυτοματικής εξαναγκαστικής κατάστασης. Οι Ζαν Γρενιέ, Σαρ-Μπερνάρ Ρενουβιέ, Ζορζ Σορέλ έχουν καταδείξει ότι ο «προοδευτισμός υιοθετήθηκε ως δόγμα κατά την εποχή όπου ο αστισμός ήταν νικήτρια τάξη και αποτελούσε μια παντοδύναμη αστική εξουσία». Μάλιστα, η έννοια του προοδευτισμού καθοριζόταν ως ψυχολογικό εφεύρημα μιας πολιτιστικής ταυτότητας. Ως εκ τούτου, η έννοια του προοδευτισμού δεν εκφράζει κάποια ανοδική και λυτρωτική πολιτική ανάβαση. Πολλώ μάλλον σε μια εποχή όπου η τεχνολογία ελέγχει την έννοια του προοδευτισμού η οποία εν τέλει αποτελεί μια παραφθορά, μια πεπερασμένη έννοια που λειτουργεί ως άλλοθι ενός πριν και ενός μετά. Μόνο που σήμερα δεν υπάρχουν το πριν και το μετά, υπάρχει η δυνητική αδιαφορία του μπρος ολοταχώς χωρίς να κοιτάς το πριν.

Στις μέρες μας ο προοδευτισμός περισσότερο ως έκταση του επιδοσιακού έχει γίνει ένας αναχρονισμός κακοποίησης, μια σκληρυντικά μονιστική νοοτροπία, που μας παραπλανά κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι εργάζεται υπέρ αδυνάτων, ενώ στη βάση του λειτουργεί υπέρ της ανθρώπινης αθλιότητας. Έτσι λοιπόν όσα ακούγονται για προοδευτικές δυνάμεις για προοδευτικές σκέψεις αποτελούν χιούμορ.

*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας