Μια κιβωτό μνήμης και ταυτόχρονα μια χρονοκάψουλα αποτελεί το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου – Ευταξία
Της Μάγδας Αναγνωστή*
Συχνά αναλογίζομαι, και φαντάζομαι αρκετοί από τους παλιότερους ανάμεσά μας, ένα ξεχασμένο μάθημα που διδασκόταν στην τρίτη δημοτικού, την Πατριδογνωσία. Τα παιδιά, αφού παίρναν κάποιες βασικές γνώσεις γεωγραφικής ορολογίας, συνέχιζαν με τη γεωγραφία του τόπου τους: του χωριού τους, της πόλης τους. Την Πατριδογνωσία την «έφαγε» η… προοδευτική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση τη δεκαετία του ’80, όπως και τη γεωγραφία γενικότερα, που υποκαταστάθηκε από κάποιες μεταμοντέρνες γενικότητες, με αποτέλεσμα τα περισσότερα παιδιά τελειώνοντας το δημοτικό να μη γνωρίζουν όχι μόνο τη χώρα μας αλλά ούτε τη «γεωγραφία» της γειτονιάς τους. Και επειδή γεωγραφία και ιστορία πάνε χέρι χέρι, οι επιπτώσεις υπήρξαν καταστροφικές και στην κατανόηση της ιστορίας. Έγιναν όλα αυτά τυχαία, από ένα λάθος; Αν ναι, τότε γιατί δεν αλλάζουν 40 χρόνια τώρα;
Γράφω αυτές τις σκέψεις για να καταδείξω το πόσο σημαντική για το μέλλον των γεννεών που έρχονται και θα έρθουν είναι η καθ’ οιονδήποτε τρόπον συνεισφορά στη διατήρηση της μνήμης, καθώς και στην προσέγγιση καταρχάς και στην κατανόηση στη συνέχεια, του παρελθόντος. Μια κιβωτός μνήμης και ταυτόχρονα μια χρονοκάψουλα αποτελεί το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου – Ευταξία, το οποίο «φιλοδοξεί να παρουσιάση όσον το δυνατόν πληρέστερον την νεωτέραν ιστορίαν της Πόλεως των Αθηνών από της Φραγκοκρατίας και εντεύθεν και να συμβάλη εις την διάσωσιν όλων των ιστορικών και καλλιτεχνικών λειψάνων αυτής της περιόδου», σύμφωνα με τα λόγια του ιδρυτή του, του αείμνηστου εθνικού ευεργέτη και πολιτικού Λάμπρου Ευταξία (1905 – 1996).
Το μουσείο ιδρύθηκε το 1973 και στεγάζεται σε δύο ιστορικά κτίρια της Αθήνας. Το πρώτο είναι η οικία Σταμάτη Δεκόζη Βούρου, που κτίστηκε στα 1833, σε πρώιμο νεοκλασικό ρυθμό, και αποτέλεσε την κατοικία των πρώτων βασιλέων της Ελλάδας, Όθωνα και Αμαλίας, για περίπου επτά χρόνια, όσο δηλαδή απαιτήθηκε για να οικοδομηθούν τα ανάκτορα, το σημερινό Κοινοβούλιο. Το δεύτερο είναι ακριβώς δίπλα και χτίστηκε στα 1859 για να στεγάσει την οικογένεια του Κωνσταντίνου Σταματίου Βούρου, και υπήρξε η οικογενειακή κατοικία των απογόνων του μέχρι τον τελευταίο, τον Λάμπρο Ευταξία. Το κτίριο, μετά την ανακαίνιση του 1950 από τον περίφημο αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Ιωάννη Τραυλό (1908 – 1985), αποκαταστάθηκε εξωτερικά στην εκλεκτικιστική μορφή του 1916, αποτελώντας ένα παράδειγμα αυτού του ρυθμού που έδωσε μερικές όλως εξαίρετες εφαρμογές στην Αθήνα. Συγκεντρώνονται εκεί σπάνιο ιστορικό υλικό: τα πρωτότυπα σημαντικών για τη σύγχρονη ιστορία μας κειμένων, φωτογραφίες και ενθυμήματα, σπάνια βιβλία, καθώς και πίνακες, χαρακτικά και γλυπτά, με αναφορά κυρίως στην ιστορία της πόλεως των Αθηνών. Ακόμη, κάτι που είναι πολύ σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, εκτίθενται μια σειρά από έπιπλα και άλλα αντικείμενα καθημερινής χρήσης από σερβίτσια φαγητού και σκεύη κουζίνας έως μουσικά όργανα εποχής (πάντα σε χρήση για μουσικές εκδηλώσεις), τόσο του πρώτου βασιλικού ζευγαριού όσο και των οικογενειών Βούρου και Ευταξία, και άλλα προερχόμενα από δωρεές φίλων του μουσείου. Διατηρείται έτσι «ζωντανός» ένας αστικός ή έστω μεγαλοαστικός πολιτιστικός τρόπος και περιβάλλον, όπως υπήρξε για έναν τουλάχιστον αιώνα (μέσα του 19ου με μέσα του 20ού αιώνα).
Από τα σημαντικότερα εκθέματα και το περίφημο πρόπλασμα της Αθήνας, όπως αυτή παρουσιαζόταν το 1842, όπου απεικονίζονται με ακρίβεια όλα τα οικοδομήματα της εποχής. Από την εντυπωσιακή ψηφιακή αναπαράσταση σε οθόνη των κτιρίων της μακέτας ξεκίνησε και το μεγάλο έργο του περάσματος του μουσείου στη σύγχρονη εποχή, έργο που δεν περιορίζεται στην απλή ψηφιοποίηση των συλλογών του, που διευκολύνει τη διαδικτυακή τους προσέγγιση από το ευρύ κοινό ή τη λεπτομερή περιήγηση των χώρων, και την ξενάγηση των επισκεπτών μέσω ψηφιακών εφαρμογών, και μάλιστα σε πολλές γλώσσες. Ο επί σειράν ετών πρόεδρος του μουσείου και ακούραστος στρατιώτης του κ. Αντώνης Βογιατζής είχε την ιδέα, την οποία ασπάστηκε σύσσωμο το Διοικητικό Συμβούλιό του, να προβούν σε ακόμη πιο πρωτοποριακές εφαρμογές, όπως το «ζωντάνεμα» εμβληματικών πινάκων, π.χ. τη διάσημη αθηναϊκή αποκριά του Νικολάου Γύζη (1842 – 1901) μέσα από ένα φιλμάκι τρισδιάστατης απεικόνισης. Αλλά η πιο… προχωρημένη τεχνολογία, που έχει βρει πλέον τη θέση της μέσα στις αίθουσες του μουσείου, είναι τα ολογράμματα, και ειδικότερα τα ολογράμματα σε φυσικό μέγεθος του βασιλικού ζεύγους Όθωνα και Αμαλίας, στην ακμή της νιότης τους, όταν πρωτοκατοίκησαν στην οικία Βούρου, και του ιδρυτή του μουσείου, του Λάμπρου Ευταξία.
Είναι το ολόγραμμα η απεικόνιση ενός προσώπου ή ενός αντικειμένου σε τρεις διαστάσεις, κατά την οποία δεν διατηρείται μόνο η έννοια του βάθους αλλά και η παράλλαξη (η δυνατότητα αλλαγής γωνίας παρατήρησης), καθώς και πολλές από τις ιδιότητες του απεικονιζόμενου. Με δυο λόγια είναι κάτι που ενώ το βλέπεις μπροστά στα μάτια σου ως αν υπάρχει, είναι ταυτόχρονα και απολύτως εικονικό, άρα δεν υπάρχει. Το πρώτο ολόγραμμα σε φυσικό μέγεθος στην Ελλάδα ήταν του Παύλου Μελά. Παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο του 2020 και χρησιμοποιήθηκε σε ένα σύντομο φιλμάκι των έξι λεπτών. Τα ολογράμματα όμως του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών «ζουν» και κινούνται στους εκθεσιακούς χώρους, κι αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά. Στην παρουσίαση του Λάμπρου Ευταξία, την Τετάρτη 29 Νοεμβρίου, τον είδαμε να κινείται, να κάθεται στην επίσημη τραπεζαρία του και να ανακοινώνει με την αυθεντική φωνή του την απόφασή του για την ίδρυση του μουσείου και το όραμά του για αυτό. Ήταν πράγματι εντυπωσιακό! Σίγουρα μπορεί αυτό με την κατάλληλη προώθηση να συντελέσει στο να αυξηθεί το ενδιαφέρον του κοινού για το συγκεκριμένο ίδρυμα και συνεπώς και για όσα υπηρετεί: την καλύτερη γνωριμία με την πόλη μας και την ιστορία της. Ειδικά για τη νεολαία, που είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη με τις σύγχρονες τεχνολογίες, μπορεί η χρήση τους στα μουσεία αλλά και στην εκπαίδευση γενικότερα να αποτελέσει σημαντικό κίνητρο μάθησης.
Όμως! Όπως κάθε τεχνολογία, μπορεί να χρησιμοποιηθεί διτά. Υπάρχει δηλαδή και η άλλη όψη του νομίσματος. Ήδη, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται ολογράμματα παλαιών ηθοποιών για την παραγωγή νέων ταινιών, τραγουδιστών για βιντεοκλίπ, ακόμη και για συναυλίες με ζωντανές ορχήστρες, από Μάικλ Τζάκσον μέχρι Μαρία Κάλλας. Το 2017 έγινε και η πρώτη παγκόσμια μουσική περιοδεία ολογράμματος, ενώ σήμερα κάνει θραύση η Hatsoune Miko, η πρώτη ποπ σταρ ολόγραμμα. Άραγε είναι πολύ μακριά η εποχή που η ψευδαίσθηση θα αντικαταστήσει την πραγματικότητα και το ΜΗ ΟΝ θα υποκαταστήσει το ΟΝ, επιφέροντας σύγχυση; Ας θυμηθούμε λίγο τον Πίνδαρο: «τι δε τις; τι δ’ ου τις; σκιάς όναρ άνθρωπος» («τι είναι κανείς; τι δεν είναι κανείς; όνειρο σκιάς ο άνθρωπος»), για να συμπληρώσει όμως αμέσως: «αλλ’ όταν αίγλα διόδοτος έλθη λαμπρόν φέγγος έπεστιν ανδρών και μειλίχιος αιών» («αλλ’ όταν η διόσταλτη δόξα έλθει, λαμπρό φως πέφτει στους άντρες και γίνεται γλυκειά η ζωή»).
Ας μην τρομάζουμε, λοιπόν, από τώρα με όσα κακά μπορεί να συμβούν στο μέλλον κι ας απολαύσουμε όσα ωφέλιμα (και διασκεδαστικά επίσης) μας προσφέρει η τεχνολογία στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.
*Αρχιτέκτων – συγγραφέας
