Για τους μελετητές και τους μύστες η ακριβής τοποθεσία όπου το άγιο βρέφος ήρθε στη Γη είναι σημαντική τόσο για την απόδοση της αλήθειας όσο και για την επεξήγηση των συμβόλων
Του Παντελή Βασματζίδη*
Η ακριβής τοποθεσία της γέννησης του αγίου βρέφους αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης και αμφισβήτησης από πολλές αυθεντίες και για πολλούς αιώνες. Για τους μελετητές και τους μύστες είναι σημαντική τόσο η απόδοση της αλήθειας όσο και η επεξήγηση των συμβόλων, καθότι τα σύμβολα δέχονται ηθικές και πνευματικές ερμηνείες.
Σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο ο Ιησούς γεννήθηκε σε μια οικία στη Βηθλεέμ. «Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού μάγοι από ανατολών παραγένοντο εις Ιεροσόλυμα λέγοντες· που εστίν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων· είδομεν γαρ αυτού τον αστέρα εν τη ανατολή και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτού» (Κεφ.Β εδ. 1-2). Οι Μάγοι της Βίβλου ήταν υψηλόβαθμοι εκπρόσωποι των μυστηριακών σχολών της Ανατολής, οραματιστές, σύμβουλοι βασιλέων, δικαστές, κάτοχοι των τεχνών και των επιστημών. Είχαν αναπτύξει ιδιαίτερα την αστρολογία, από την οποία προέρχεται η σημερινή επιστήμη της αστρονομίας. Πίστευαν ότι οσάκις εμφανιζόταν ένας κομήτης στον ουρανό, θα γεννιόταν ένας ηγέτης ή ένας θεόσταλτος που θα αποδεικνυόταν Λυτρωτής. Αυτή η αρχαία πίστη είχε υιοθετηθεί κατ’ επανάληψη στη γέννηση του Κρίσνα των ινδουιστών στις 18 Ιουλίου το 3228 π.Χ., του αγαθοεργού Σωτήρα των Περσών Μίθρα, του ιδρυτή του βουδισμού Σιντάρτα Γκαουτάμα το 563 π.Χ. και του Κινέζου στοχαστή Κομφούκιου στις 28 Σεπτεμβρίου το 551 π.Χ. Όταν, λοιπόν, είδαν τον αστέρα, «εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα, και ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού και πεσόντες προσεκύνησαν αυτώ» (Κεφ.Β εδ. 10-11).
Ωστόσο, στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο αναφέρεται ότι το βρέφος γεννήθηκε στη Βηθλεέμ σε φάτνη. «Και έτεκεν τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον και εσπαργάνωσεν αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη, διότι ουκ ην αυτοίς τόπος εν τω καταλύματι. […] Και ποιμένες ήλθον σπεύσαντες και ανεύρον την τε Μαριάμ και τον Ιωσήφ και το βρέφος κείμενον εν τη φάτνη» (Κεφ.Β εδ. 7,16). Κατά τον Ευσέβιο της Καισαρείας (265-340 μ.Χ.), επίσκοπο και πατέρα της εκκλησιαστικής ιστορίας, το βρέφος γεννήθηκε σε σπήλαιο. Η οικία ή το παχνί ήταν ένας φημολογούμενος τόπος γέννησης. Είναι γεγονός ότι επί αυτοκράτορος Μ. Κωνσταντίνου στην τοποθεσία του σπηλαίου είχε ανεγερθεί μεγαλοπρεπής ναός, προκειμένου οι χριστιανοί να λατρεύουν τον τόπο γέννησης του Ιησού. Στο «Πρωτευαγγέλιο», απόκρυφο ευαγγέλιο που αποδίδεται στον Ιάκωβο, βρίσκεται μια αναφορά για το σπήλαιο. «Αλλά ξαφνικά το σύννεφο έγινες μέγα φως μέσα στο σπήλαιο και οι οφθαλμοί τους δεν μπορούσαν να αντέξουν».
Διαπρεπείς πατέρες της Πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας, όπως ο πατέρας της λατινικής Εκκλησίας Τερτυλλιανός (265-340 μ.Χ.) και ο μέγιστος διδάσκαλος Ιερώνυμος (347-420 μ.Χ.), έλεγαν ότι ο Ιησούς είχε γεννηθεί σε σπήλαιο. Σε αυτό συνηγορούσαν και οι αλλόθρησκοι της Παλαιστίνης, οι οποίοι υποδείκνυαν ένα συγκεκριμένο σπήλαιο της περιοχής τους.
Στον ρωμαιοκαθολικό εκκλησιαστικό κανόνα της Φερράρας (1438 μ.Χ.) αναφέρεται ότι σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση ο πραγματικός τόπος της γέννησης του Χριστού ήταν σπήλαιο και ότι αυτό επιδεικνυόταν με τη συγκεκριμένη του ιδιότητα από την εποχή του απολογητή και φιλοσόφου μάρτυρα Ιουστίνου ή Ιουστίνου της Καισάρειας (100-165 μ.Χ.). Οι Εσσαίοι ήταν μια οργάνωση μυστικιστών που ακολουθούσε κατ’ ανάγκη τις ιουδαϊκές διδασκαλίες στον βαθμό που εξυπηρετούσαν τη δική τους μελέτη των θείων αρχών. Γι’ αυτούς θαύματα, όπως οι ενσαρκώσεις θείας φύσης και η έλευση ενός σπουδαίου ηγέτη από την οργάνωση, διαμέσου άμωμων υλικών νόμων, δεν ήταν αδύνατα ούτε και απίθανα. Δύο ήταν τα κύρια κέντρα τους, το ένα στην Αίγυπτο, στην όχθη της Μαρεώτιδας λίμνης, και το άλλο στην Παλαιστίνη, στο Εγκαντί, στην όχθη της Νεκράς Θάλασσας. Το όνομά τους ετυμολογείται από την αραμαϊκή λέξη «Χασσάμ», που σημαίνει θεραπευτής. Ο Ιώσηπος Φλάβιος (37-100 μ.Χ.), Εβραίος λόγιος και ιστορικός, αναφέρει ότι μελετούσαν και ασκούσαν την ιατρική και αναζητούσαν τις απόκρυφες ιδιότητες των φυτών και των ορυκτών. Ήταν άτομα υποδειγματικής ηθικής, καλοσυνάτα στις σχέσεις τους με πολλών ειδών ανθρωπιστικές δραστηριότητες. Είναι γεγονός ότι εκείνη την εποχή οι Εσσαίοι διέθεταν οίκους σωτηρίας και άσυλα σε διάφορες περιοχές της Παλαιστίνης. Κάποια από αυτά ήταν σπήλαια κατά ένα μέρος φυσικά και κατά ένα άλλο τεχνητά. Ήταν μεγάλα, εξυπηρετικά από άποψη τοποθεσίας και προστατευμένα από τον φόβο των Βεδουίνων και των ληστών. Διέθεταν δέκα έως 20 δωμάτια σε βάθος έξι μέχρι 18 μέτρων υπό το έδαφος, χωρίς προβλήματα υγρασίας και κρύου. Μερικά δωμάτια ήταν σκαμμένα προσεκτικά στον βράχο, ενώ άλλα ήταν κατά ένα μέρος φτιαγμένα φυσικά. Είχαν χώρους για ύπνο, σίτιση, ανάπαυση, ψυχαγωγία και φροντίδα ασθενών και εγκυμονουσών γυναικών. Η διαμόρφωση, η επίπλωση και ο εξοπλισμός τους συναγωνίζονταν τα κανονικά πέτρινα ή πήλινα κτίσματα.
Σε ένα τέτοιο εσσαϊκό σπήλαιο, στον δρόμο κοντά στη Βηθλεέμ, κατέφυγαν για τη γέννηση του βρέφους οι αφοσιωμένοι Εσσαίοι, Ιωσήφ και Μαρία. Είναι λογικό, τόσο σε φυσιολογικές όσο και σε αντίξοες συνθήκες, οι γυναίκες της εσσαϊκής οργάνωσης να γεννούν σε εσσαϊκά άσυλα, διότι αυτά ήταν προετοιμασμένα για τη μέριμνα ασθενών, πληγωμένων και ενδεών. Σύμφωνα με τα παραπάνω, δικαιώνεται η άποψη του ευαγγελιστή Ματθαίου, ότι δηλαδή ο Ιησούς γεννήθηκε σε οικία, γιατί το σπήλαιο στο οποίο γεννήθηκε το βρέφος ήταν κάτι περισσότερο από κοίλωμα βράχου ή εσοχή βουνοπλαγιάς. Σε αυτό το οίκημα-σπήλαιο ήρθαν και προσκύνησαν «κύπτοντες» οι Μάγοι. Σε αυτό τους υποδέχθηκε ο «Ταπεινότερος όλων». Η ταπεινότητά Του δεν είχε ανάγκη τη συμβολική γέννησή του σε παχνί ζώων.
Οι πατέρες της Εκκλησίας, σε μια προσπάθεια τακτοποίησης του προκείμενου και αμφισβητούμενου σημείου της παράδοσης, θεώρησαν ότι ο καλύτερος τρόπος λήξης κάθε διχογνωμίας ήταν ο αυθαίρετος προσδιορισμός της γέννησης του Σωτήρος σε παχνί. Η απόφαση αυτή έδωσε τέλος στο ζήτημα. Έτσι, ανεξάρτητα από της περί του αντιθέτου ύπαρξης αυθεντικών στοιχείων, η ιστορία της γέννησης σε ταπεινό παχνί παραμένει σήμερα ως μέρος των χριστιανικών παραδόσεων.
*Συγγραφέας – ψυχίατρος
