Ο όγκος της ψυχικής δυσφορίας είναι ανάλογος με το έλλειμμα νοήματος του βίου των ανθρώπων – τουλάχιστον όσων έχουν απομακρυνθεί από τη ζωοδόχο πηγή της πίστης στον Θεό
Του Παναγιώτη Λιάκου
«Προβολή: το άτομο απομακρύνει από τον εαυτό του και αποδίδει σε κάποιο άλλο πρόσωπο επιθυμίες, ιδιότητες ή συναισθήματα τα οποία είτε αγνοεί είτε αρνείται για τον εαυτό του».
Από τον ορισμό των ψυχολογικών αμυντικών μηχανισμών που αναπτύσσουν οι άνθρωποι για την αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων και ερεθισμάτων.
Πηγή: el.wikipedia.org/wiki/Αμυντικός_μηχανισμός
Όσα μας φοβίζουν στον εαυτό μας, οτιδήποτε απορρίπτουμε και αρνούμεθα να παραδεχτούμε ότι φέρουμε εντός μας το αποδίδουμε στους άλλους. Πειθόμαστε ότι «η κόλαση είναι οι άλλοι» για να συμπεριφερθούμε ανάλογα. Τοποθετούμε στα πρόσωπα τρίτων τη μάσκα με τα δικά μας αποτροπαϊκά σχήματα που μας προκαλούν αποστροφή, κι έτσι συμβιβαζόμαστε με τη βαριά «σκιά» μας, χωρίς να υποχρεωθούμε να μπούμε στην επίμοχθη διαδικασία της αναζήτησης του εαυτού μας. Τυπικό παράδειγμα των ανωτέρω είναι ο/η σύζυγος που, για κάποιον λόγο, βρίσκεται σε κατάσταση εκνευρισμού, που λέει στο ταίρι του/της «όλο νευράκια είσαι σήμερα. Μην κάνεις έτσι…».
Στην καθημερινότητά μας, κάθε τόσο ακούμε για κάποιον ή κάποιους που ενοχλήθηκαν πολύ από κάτι που ακούστηκε ή γράφτηκε και θεωρούν ότι αφορά εκείνους ή τους ομοίους τους. «Με/μας έθιξε», «με/μας προσέβαλε», «είναι ρατσιστικό», «είναι σεξιστικό», «είναι ομοφοβικό ή τρανσφοβικό» ένα ανέκδοτο που γράφτηκε, μια άποψη που διατυπώθηκε, κάποιο βιβλίο που εκδόθηκε ή ακόμα και μια σκέψη που εκφράστηκε σε ομήγυρη.
Όσοι θίγονται εύκολα και η αντίδρασή τους είναι εξωφρενικά δυσανάλογη με όσα άκουσαν στον δρόμο, διάβασαν σε κείμενο ή παρακολούθησαν σε κάποιο ΜΜΕ έχουν, συνήθως, πολύ πιο επείγουσα και μεγάλη ανάγκη ψυχολογικής βοήθειας και θεραπείας από τους άλλους, που δαχτυλοδείχνονται σαν «σεξιστές, ρατσιστές, φοβικοί» κ.ά. Είναι φοβισμένοι άνθρωποι, αρνούνται το προφανές και τρέμουν το αναπόφευκτο. Επιμένουν να μην παραδέχονται το οξύ πρόβλημά τους και προσπαθούν να διευρύνουν τα όρια της ευθιξίας τους μέχρι να μην επιτρέπεται σε άλλους να πουν ή να εκφράσουν οτιδήποτε, μέχρι να επικρατήσει απόλυτη σιωπή – που στο τέλος κι αυτή θα «ηχεί» προσβλητική στα ώτα όσων προβάλλουν τα σκοτάδια τους σε τρίτους.
Κάπως έτσι έχει οδηγηθεί η κατάσταση στο να υπάρχουν πλέον θεσμοθετημένοι, ιεροεξεταστικού τύπου, μηχανισμοί ιδεολογικής επιτήρησης και επιβολής ποινών στην κοινωνία. Η διαδικασία της προβολής αποτέλεσε το βασικό εργαλείο δημιουργίας νομοθεσίας, η οποία κολάζει απηνώς κάθε προσπάθεια ειλικρινούς έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων και επέβαλε τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας.
Η δημόσια σφαίρα των αρχών του 21ου αιώνα διαμορφώνεται σε αναλογίες, μοτίβα και ποιότητες που παραπέμπουν σε δυσλειτουργική οικογενειακή ή εργασιακή σχέση όπου υφίστανται σχεδόν αόρατα προβλήματα, που προκαλούν εμφανείς, δυσμενέστατες συνέπειες. Στις αποκαλούμενες δυτικές κοινωνίες η καθημερινότητα, παρά την πληθώρα πληροφοριών και υλικών πόρων που έχουν διαμοιραστεί σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, φαντάζει απομαγευμένη, μουντή, ανούσια.
Ο όγκος της ψυχικής δυσφορίας είναι ανάλογος με το έλλειμμα νοήματος του βίου των ανθρώπων – τουλάχιστον όσων έχουν απομακρυνθεί από τη ζωοδόχο πηγή της πίστης στον Θεό. Μικραίνοντας τα αποθέματα πίστεως και σχέσης με τον Θεό, μεγαλώνει η απελπισία∙ κι εκεί ακριβώς, επειδή έχουν κλονιστεί τα υπαρκτικά θεμέλια του προσώπου, κλονίζεται καθολικά η προσωπικότητά του και μαζί με εκείνην το υποστηρικτικό περιβάλλον του ανθρώπου. Χωρίς Θεό, όλα φαντάζουν μάταια, όλα δείχνουν να επιτίθενται στο άτομο – κι αυτή η απελπισία είναι πηγή κάθε προσβολής, κάθε απομείωσης της αξίας του ανθρώπου. Είναι εύθικτοι γιατί δεν είναι ήσυχοι, δεν έχουν τη γαλήνη που επικρατεί στις ψυχές των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν μαζί με τον Θεό το ζήτημα της υπαρξιακής αγωνίας τους και της εύρεσης του σκοπού τους στη ζωή ταυτόχρονα με τη θέαση του αληθούς εαυτού τους.
Ο Ελβετός ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και φιλόσοφος Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ (1875-1961) είχε γράψει* για την προβολή και την αντικατάστασή της με αυτογνωσία:
«Είμαστε ακόμη σίγουροι ότι γνωρίζουμε τι σκέφτονται οι άλλοι ή ποιος είναι ο πραγματικός τους χαρακτήρας. Είμαστε πεπεισμένοι ότι ορισμένοι άνθρωποι έχουν όλες τις κακές ιδιότητες που αγνοούμε ότι έχουμε εμείς.
Αν φανταστείτε κάποιον που είναι αρκετά γενναίος για να αποσύρει όλες τις προβολές του, τότε θα έχετε ένα άτομο που αντιλαμβάνεται ότι έχει μια αρκετά πυκνή σκιά.
Ένας τέτοιος άνθρωπος φορτώνεται με νέα προβλήματα και συγκρούσεις. Έχει γίνει ένα σοβαρό πρόβλημα για τον ίδιο τον εαυτό του, καθώς δεν μπορεί πλέον να πει ότι οι άλλοι κάνουν αυτό ή εκείνο, κάνουν λάθος και πρέπει να καταπολεμηθούν…
Ένας τέτοιος άνθρωπος ξέρει πως ό,τι είναι λάθος στον κόσμο είναι στον εαυτό του, και αν μάθει να αντιμετωπίζει μόνο τη δική του σκιά, έχει κάνει κάτι αληθινό για τον κόσμο.
Έχει καταφέρει να επωμιστεί τουλάχιστον ένα απειροελάχιστο μέρος των γιγαντιαίων, άλυτων κοινωνικών προβλημάτων της εποχής μας».
*Psychology and Religion (The Terry Lectures Series), Collected Works, Yale University Press, σελ. 11.
