Του Παναγιώτη Λιάκου
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης: «Όταν έμβηκα εις την Τριπολιτσά, με έδειξαν τον πλάτανο εις το παζάρι όπου εκρέμαγαν τους Έλληνας. Αναστέναξα και είπα: “Αϊντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθηκαν εκεί”, διέταξα και το έκοψαν»*.
23 Σεπτεμβρίου 1821. Οι Έλληνες μπαίνουν στην Τριπολιτσά για να τη λευτερώσουν. Πάνω στους εχθρούς του Γένους απλώνεται μια φοβερή σκιά, που προοιωνίζεται την επερχόμενη καταιγίδα βίας και αίματος, η οποία θα ξεσπάσει πάνω τους. Ο αρχιστράτηγος του Αγώνα Θεόδωρος Κολοκοτρώνης δίνει το έναυσμα στην απελευθέρωση των τιτανικών δυνάμεων μιας εκδίκησης που περίμενε αιώνες. Η χειρονομία του να διατάξει την κοπή του πλατάνου όπου απαγχονίζονταν οι συγγενείς του και οι εν έθνει και Χριστώ αδελφοί του είναι συνταρακτική. Οι συμβολισμοί, τους οποίους φέρει τούτη η εντολή, είναι περισσότεροι και βαθύτεροι απ’ όσο υποδεικνύει η πρώτη ανάγνωση.
Όταν οι απελευθερωτές της πόλεως βλέπουν τον αρχηγό τους να ορίζει ως πρώτο στόχο των πολεμικών ενεργειών τους ένα… δέντρο, ένα εξ ορισμού άκακο κομμάτι φυσικού περιβάλλοντος, ασυναίσθητα το εκλαμβάνουν και ως ρητή διαταγή να μη μείνει λίθος επί λίθου. Από τη στιγμή που «δικάζεται» και «καταδικάζεται» ένας πλάτανος, στα κλαδιά του οποίου οι δυνάστες κρεμούσαν τους Έλληνες, τι θα μπορούσε να απογίνει με το εχθρικό ανθρώπινο δυναμικό που βρισκόταν στην κατεχόμενη από τους Οθωμανούς πόλη;
Η σκιά του πλατάνου θα έλειπε από το παζάρι της Τριπολιτσάς, αλλά για τις ώρες που εκδηλώθηκε ανεξέλεγκτα το πολεμικό μένος των παλικαριών του Κολοκοτρώνη απλώθηκε μια άλλη σκιά. Η ελληνική, που σωρευόταν επί τέσσερις αιώνες στο συλλογικό ασυνείδητο του έθνους.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπενθυμιστεί και να διευκρινιστεί ο όρος «σκιά» – ένα δημιούργημα του Ελβετού ψυχολόγου Καρλ Γκούσταφ Γιουνγκ (1875-1961). Στα πολλά χρήσιμα και καινοτόμα επιστημονικά εργαλεία που προσέφερε στην επιστήμη του ο Γιουνγκ είναι η σχολή της «αναλυτικής ψυχολογίας», την οποία εκείνος εισήγαγε. Η «σκιά» αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο τούτης της σχολής. Σύμφωνα με τον ορισμό της λέξης από τον ίδιο τον Γιουνγκ, «η σκιά προσωποποιεί οτιδήποτε αρνείται να αναγνωρίσει το υποκείμενο γύρω από τον εαυτό του. Προβάλλεται πάνω στο άτομο άμεσα ή έμμεσα. Για παράδειγμα, κατώτερα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα και άλλες ασύμβατες τάσεις»**.
Η ελληνική περσόνα, η εικόνα που έχουμε για τον συλλογικό εαυτό μας και το σύστημα σχέσεων, που έχουμε αναπτύξει με την Ιστορία και την ανθρωπότητα, περιγράφεται ως φωτεινή, ελεήμων, συμπονετική, δίκαιη και ενάρετη. Ωστόσο, υπάρχει και η σκιά. Η σκιά μας που πύκνωσε πολύ επί Τουρκοκρατίας ήταν οι εικόνες και κραυγές του ασυνειδήτου, που προσπαθούσαν επί αιώνες να εκδηλωθούν, να εισακουστούν, να εκτονωθούν. Πώς, άραγε, θα εκφραζόταν το σύνολο του αρνητικού δυναμικού που σωρευόταν επί 400 χρόνια έχοντας ως πολλαπλασιαστές του τα αισθήματα της ανελευθερίας, της καταπίεσης, της αδικίας; Τι είδους ωστικό κύμα από την εκκωφαντική έκρηξη του ελληνικού εκδικητικού μένους μπορούσε να πλήξει τους Τούρκους, σε περίπτωση που επιτυγχανόταν θρίαμβος των όπλων μας;
Το αναμενόμενο θα ήταν να γίνει ακριβώς αυτό που περιέγραψε ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του. Το άλογό του πατούσε επί πτωμάτων:
«Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. […] Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες, μια ώρα ολόγυρα της Τριπολιτσάς. Ένας Υδραίος έσφαξε ενενήντα. Έλληνες εσκοτωθήκαν εκατό».
Αυτό που συνέβη στην Τριπολιτσά δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας ιδιομορφίας της φυλής μας ή… κακότητος. Επρόκειτο για ένα φυσικό φαινόμενο, το οποίο εκτονώνει το δυναμικό του όποτε ενεργοποιηθεί ο κατάλληλος πυροκροτητής. Και η σπίθα που άναψε αυτή την πυριτιδαποθήκη ήταν τα απωθημένα από την 400ετή υποδούλωση σ’ έναν δυνάστη, από μια ανελεύθερη χαμοζωή ζωή που θύμιζε εγκιβωτισμό σε φέρετρο, σε παραμονή στον Άδη.
Κι αυτό ας το γνωρίζουν εχθροί και φίλοι. Η σκιά μας είναι πυκνή και βαριά, όπως όλων άλλωστε, και, δοθείσης ευκαιρίας, το έλεος μια άγνωστη λέξη. Το «φοβού τους Δαναούς» είναι μια φράση σοφή. Τη δικαιώνει ο Χρόνος.
* Τερτσέτη, Γ. «Άπαντα – Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα», 3η Έκδοση, εκδόσεις Χρ. Γιοβάνης, τόμος Γ, σελ. 116
**Jung, C. G. (1968-1973) Collected Works of C. G. Jung, 2η εκδ., Princeton University Press, τόμος 9, παρ. 513.
