Ευάλωτος ο υπερσυνδεδεμένος κόσμος. Αιτία δεινών η υπερεξάρτησή μας από την τεχνολογία
Του Μανώλη Κοττακη
Μόλις διάβασα την πληροφορία ότι χρειάστηκαν μόλις 72 δευτερόλεπτα για να πέσουν τα συστήματα εναερίου κυκλοφορίας στο αεροδρόμιο του Λονδίνου και να προκληθεί παγκόσμιο χάος στις πτήσεις, έτρεξα αμέσως πάλι στον «Ανήφορο» του Νίκου Καζαντζάκη (εκδόσεις Διόπτρα). Το ανέκδοτο μυθιστόρημά του που κυκλοφόρησε μόλις πέρυσι και στην πραγματικότητα αποτελεί ένα πρόωρο μανιφέστο για τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει ο κόσμος στον 21ο αιώνα. Ασχέτως αν αυτό γράφτηκε τον 20ό αιώνα.
Το 1946 στην… Αγγλία , αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υστερα από επίσκεψή του στις ταχέως αναπτυσσόμενες βιομηχανικές πόλεις της. Πρόκειται για ένα κείμενο που δεν έτυχε της προσοχής που του έπρεπε από τους σύγχρονους Ελληνες (τρίτο στα ευπώλητα αντί πρώτο μακράν), το οποίο είναι πολύ μπροστά από την εποχή του και διαπνέεται από έναν κοσμοπολίτικο εθνοκεντρισμό, από ένα παγκοσμιοποιημένο πνεύμα επίλυσης των διεθνών προβλημάτων και από την αφοσίωσή του στο Θείο και στο μετά. Διαφημίζει τον Θεό σε καιρούς αθεΐας. Με τον χαρακτηριστικό διάλογο:
«Πώς πρέπει να αγαπούμε το Θεό;»
«Αγαπώντας τους ανθρώπους».
«Πώς πρέπει να αγαπούμε τους ανθρώπους;»
«Μοχτώντας να τους φέρουμε στο σωστό δρόμο».
«Ποιος είναι ο σωστός δρόμος;»
«Ο Ανήφορος».
Ετρεξα λοιπόν αμέσως στη σελίδα 166 -σύμπτωση-, στην οποία ο Καζαντζάκης, ευρισκόμενος στο Λονδίνο, διηγείται με το ψευδώνυμο Κοσμάς σε μία Ιρλανδέζα φίλη του το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο καινούργιος κόσμος και εισηγείται τον τρόπο επίλυσής του.
Λέει ο μεγάλος Κρητικός: «Ο νους του ανθρώπου ξετυλίχθηκε πολύ γοργότερα, πολύ εντονότερα από την ψυχή του. Και ο νους του κατέχτησε κοσμογονικές δυνάμεις και τις έθεσε στη διάθεση του σημερινού ανθρώπου, που δεν έχει φτάσει ακόμη σε τόση ηθική ωριμότητα ώστε τις δυνάμεις αυτές να τις χρησιμοποιήσει για το καλό του κόσμου. Υπάρχει σήμερα έλλειψη ισορροπίας, δυσαρμονία ανάμεσα στην διανοητική και την ηθική εξέλιξη του ανθρώπου. Ο γορίλας πήρε στα χέρια του την φωτιά, να ο κίνδυνος. (…) Πώς μπορούμε να τον σταματήσουμε; Θαρρώ μονάχα ένας τρόπος υπάρχει: Να επιστρατέψουμε όλες τις φωτεινές δυνάμεις που υπάρχουν μέσα στον κάθε άνθρωπο και μέσα στον κάθε λαό. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο κόσμος πια αποτελεί έναν τόσο ενιαίο οργανισμό που δεν μπορεί ένας λαός να σωθεί αν δεν σωθούν όλοι. (…) Σύμφωνα με τον Bergson, η λύση είναι mobilization. Σε κάθε κρίσιμη στιγμή να επιστρατεύεις όλες σου τις δυνάμεις! (…) Να σταματήσουμε το γορίλα που τρέχει δε γίνεται. Να του πάρουμε πια την φωτιά από τα χέρια δε γίνεται. Πρέπει να προλάβουμε να του φωτίσουμε το μυαλό, να του μερώσουμε την καρδιά, να τον κάνουμε άνθρωπο. (…) Ας ενωθούμε όσοι πιστεύουμε στο πνέμα. Εχω εμπιστοσύνη στο πνέμα. (…) Στις πιο δύσκολες στιγμές που παίζεται η μοίρα του κόσμου αυτό αναλαμβάνει την ευθύνη. (…) Σίγουρα μια μεγάλη Ιδέα γεννιέται σήμερα στα αιματωμένα σπλάχνα της γης. Γι’ αυτό και οι δυνάμεις του κακού εξαπολύθηκαν με τόση λύσσα τα τελευταία χρόνια και προσπαθούν πάλι να πνίξουν το νεογέννητο βρέφος. Μα δε θα μπορέσουν οι σκοτεινές δυνάμεις, και πάλι θα νικηθούν. Αν μπορούσαν αυτές να νικήσουν, από χιλιάδες χρόνια θα έχει εξαφανιστεί από την γης το ανθρώπινο γένος. Υπάρχει μια λαχτάρα στα στήθια του ανθρώπου που καμιά δύναμη του πονηρού δεν μπορεί να την πνίξει. Μια λαχτάρα να ανέβουμε πάνω από τα χτηνώδη ένστικτα, να νικήσουμε την ύλη, δηλαδή την σκλαβιά, και να γίνουμε ελεύθεροι. Αυτή η κραυγή της ελευθερίας είναι το αθάνατο που έχει ο θνητός άνθρωπος μέσα του. (…) Ο άνθρωπος έφτιαξε καινούργια αλόγατα, που διαπερνούν γοργά την στεριά, την θάλασσα, τον αγέρα, και απάνω καβάλησε η ψυχή να φτάσει στην χίμαιρά της. Ξαφνικά τα άλογα καβαλίκεψαν τον καβαλάρη και πήραν ολότελα αντίθετο δρόμο και τρέχουν. Και τρέχουμε μαζί τους».
Και ο «Κοσμάς» κατέληξε την ανάλυσή του προς την Ιρλανδέζα φίλη του με ένα παραμύθι:
«Ενας δράκος γυρίζει αιματωμένος, νικητής από τον πόλεμο. Είχε μεθύσει από ανθρώπινο αίμα, τινάζει το κοντάρι του στον ουρανό και τραγουδούσε: “Και ο Θεός να κατέβει, θα παλέψω μαζί του!” Και ο Θεός έστειλε έναν Αγγελο. Τον είδε ο δράκος, λύσσαξε, χίμηξε απάνω του, σήκωσε το σπαθί και μοίρασε τον Αγγελο σε δύο από πάνω έως κάτω. Και να, μονομιάς, ο ένας Αγγελος έγιναν δύο. Χιμάει πάλι ο δράκος και με δυο σπαθιές μοιράζει πάλι σε δύο τον κάθε Αγγελο, και να οι δύο Αγγελοι έγιναν τώρα τέσσερις. Ως το άλλο πρωί εξακολούθησε ο αγώνας. Οι τέσσερις έγιναν οκτώ, οι οκτώ έγιναν δεκαέξι, οι δεκαέξι έγιναν τριάντα δύο, οι τριάντα δύο έγιναν εξήντα τέσσερις. Και την άλλη μέρα τα ξημερώματα τα βουνά και οι κάμποι είχαν γεμίσει Αγγέλους. (…) Τον τελευταίο λόγο θα τον έχει πάντα η γης. Ολα είναι εφήμερα έξω από αυτή, οι μηχανές θα περάσουν, η γης θα μείνει».
Αν προσθέσετε σε αυτές τις οικουμενικές σκέψεις του Καζαντζάκη και όσα υπογραμμίσαμε χθες για όσα γράφει για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, ότι δηλαδή οι Ελληνες, για να σώσουν την ουσία, της έδωσαν φόρμα και ότι η τέλεια εξισορρόπηση είναι το ελληνικό θάμα, έχουμε μπροστά μας τον Καζαντζάκη τον οικουμενικό και παγκόσμιο, τον εθνικό και τον πατριώτη τον ένθεο και τον ορθολογιστή, τον ορθόδοξο και τον επαναστάτη που διαπραγματεύεται το κορυφαίο θέμα της εποχής μας πριν από εμάς για εμάς: Τη σχέση της ύλης με την ψυχή του ανθρώπου. Την επίδραση της τεχνολογίας στη ζωή.
Τι προκύπτει από την περιπέτεια με την εναέρια κυκλοφορία; Οτι ο άνθρωπος έδωσε περισσότερη ισχύ στις μηχανές από τον νου του. Ο νέος υπερσυνδεδεμένος κόσμος είναι τελικά και υπερευάλωτος κόσμος. Είναι ένας κόσμος στον οποίο άνετα ο άνθρωπος που πρωταγωνιστεί μπορεί να αναιρέσει τον εαυτό του μέχρι της εξαφανίσεώς του.
Πέρασα όλο το καλοκαίρι ακούγοντας ιστορίες για το πώς οι μηχανές νικούν τον άνθρωπο. Ενας επιχειρηματίας μού αποκάλυψε ότι σε πανεπιστήμιο Ηνωμένων Πολιτειών έβγαλαν πανικόβλητοι από την πρίζα δύο ρομπότ τα οποία είχαν θέσει σε λειτουργία με την Τεχνητή Νοημοσύνη, όταν ανακάλυψαν ότι είχαν αναπτύξει μεταξύ τους μια ιδιότυπη διάλεκτο για να συνεννοούνται χωρίς να γίνονται αντιληπτά από τους ανθρώπους! Ενας παλαίμαχος πιλότος της Alitalia μου εξήγησε τα αίτια ενός αεροπορικού δυστυχήματος όταν η εταιρία είχε απαγορεύσει στον πιλότο να διαμορφώνει άποψη για τις συνθήκες με βάση την αντίληψή του και του είχε επιβάλει να ακούει μόνο τους υπολογιστές, οι οποίοι δεν κάνουν ποτέ λάθος! Αλλά έκαναν. Κάποιος άλλος μου αποκάλυψε ότι τα fake news του μέλλοντος των προεκλογικών εκστρατειών θα βασίζονται σε Τεχνητή Νοημοσύνη η οποία θα αξιοποιεί βίντεο με το πρόσωπό μας και τη φωνή μας, τις γκριμάτσες μας και τις παύσεις μας, για να μας βάζει στο στόμα λόγια που δεν έχουμε ποτέ πει. Στο μυθιστόρημα «2034» ο Τζέιμς Σταυρίδης εξηγεί πώς η ανατίναξη μιας οπτικής ίνας στην Αλάσκα μπορεί να φέρει χάος στα κινητά και στο διαδίκτυο των ΗΠΑ. Είναι τέσσερα μόνο παραδείγματα που άκουσα. Και επιβεβαιώνουν την ισχυρή άποψη που είχα πάντοτε ότι ο άνθρωπος πρέπει να μεταρρυθμίσει την τεχνολογία. Να πάρει το πάνω χέρι.
