Η ιστορία του δημοφιλέστερου αθλήματος μέσα από την έμπνευση των κορυφαίων προπονητών που πάντρεψαν την τέχνη των ποδιών με τη φαντασία του νου και την τεχνολογική εξέλιξη.
Όταν η Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία δημοσιοποιούσε την οργάνωση δεκαπενθήμερων προπονητικών σχολών – συνήθως στη Ρόδο με τα πολυτελή ξενοδοχεία και τις ωραίες παραλίες, αναρωτιόμουν από ποια βιβλία μελετούν οι υποψήφιοι να πάρουν το πολυπόθητο δίπλωμα, κι αν υπάρχουν γιατί δεν κυκλοφορούν στην αγορά ώστε οι γνώσεις να γίνουν κτήμα των πολλών, και οι οπαδοί να βλέπουν το παιχνίδι από μία ανώτερη ποιοτικά σκοπιά.
Η αθλητική λογοτεχνία δεν ανθεί στη χώρα μας. «Κακό χωριό τα λίγα σπίτια», λέει μια παροιμία. Ελάχιστοι τίτλοι εκδίδονται ετησίως, κι αυτοί ως επί το πλείστον είναι μεταφράσεις ή παραθέσεις ονομάτων και αριθμών. Εκ των πραγμάτων η απουσία θεωρίας περιχαρακώνει τον διάλογο, ανυψώνοντας στο έπακρο τον φανατισμό. Οι προσωπικές εμπειρίες δεν επαρκούν για να ανέβει επίπεδο το άθλημα. Στην καλύτερη περίπτωση αναπαράγουν το ήδη παραχθέν αποτέλεσμα. Εν ολίγοις, …μία από τα ίδια.
Το ποδόσφαιρο ξεκίνησε τον Μεσαίωνα ως παιχνίδι στους δρόμους των βρετανικών πόλεων. Τον 21ο αιώνα αγκάλιασε όλο τον κόσμο, έγινε επάγγελμα, θέαμα μαζικό. Στις μέρες μας οι αγώνες διεξάγονται σε γήπεδα πολυτελείας, οι σύλλογοι είναι επιχειρήσεις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο και το παγκόσμιο ακαθάριστο ποδοσφαιρικό προϊόν ανέρχεται σε 300 δισ. δολάρια.
Το ποδόσφαιρο δεν κυριάρχησε στις καρδιές των φιλάθλων επειδή έγινε επαγγελματικό. Επαγγελματική είναι και η πυγμαχία αλλά ακολουθεί φθίνουσα πορεία. Το μετέτρεψαν σε Νο 1 άθλημα εκείνοι που το εξέλιξαν σε τέχνη. Οι ποδοσφαιριστές και κυρίως οι εμπνευσμένοι προπονητές. Ο Άγγλος Χέρμπερτ Τσάπμαν, ο Σκοτσέζος Τζίμι Χόγκαν, ο Αυστριακός Ούγκο Μάιλζ, οι Ούγγροι Γκούσταβ Σέμπες και Μπέλα Γκούτμαν, οι Σοβιετικοί Μπορίς Αρκάντιεφ και Βίκτορ Μάσλοφ, ο Ισπανός Ελένιο Ερέρα, ο Ιταλός Νερέο Ρόκο, ο Αργεντινός Γκιγιέρμο Στάμπιλε, ο Βραζιλιάνος Φεόλα, οι Σκοτσέζοι Ματ Μπάσμπι, Μπιλ Σάνκλι, Τζον Στέιν και Άλεξ Φέργκιουσον… οι οποίοι μετέτρεψαν σε επιστήμη την τέχνη του μάνατζερ.
Τη δεκαετία του 1960 όταν κυριαρχούσε το μαχητικό κατενάτσιο, όλα έδειχναν ότι το ποδόσφαιρο δυσκολεύονταν να ακολουθήσει τις εξελίξεις της εποχής με την αλματώδη ανάπτυξη των επιστημών, την κατάκτηση του διαστήματος, τη διεύρυνση της δημοκρατίας, την έκρηξη των τεχνών. Κι εκεί που το θέαμα υποχωρούσε επικίνδυνα, ήρθε ο Ολλανδός Ρίνους Μίχελς να επανασχεδιάσει το άθλημα, προσδίδοντάς του ομαδικό πνεύμα και πρωτόγνωρη επιθετική ανάπτυξη. Οι ιδέες του πυροδότησαν την επονομαζόμενη επανάσταση του ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου. Ο Βαλερί Λομπανόφσκι διέδωσε τη νέα αγωνιστική φιλοσοφία στην πρώην ΕΣΣΔ, ο Ερνστ Χάπελ στην Κεντρική Ευρώπη, ο Ζοάο Σαλντάνια στη Βραζιλία, ο Σέζαρ Μενότι τη μετέφερε στην Αργεντινή, ο Γιόχαν Κρόιφ την έκανε κτήμα των Ισπανών, ο Αρίγκο Σάκι την εξέλιξε με επιτυχία στην Ιταλία, ο Μαρσέλο Μπιέλσα της έδωσε νέα ώθηση στην αμερικανική ήπειρο, ο Πεπ Γκουαρντιόλα άγγιξε την τελειότητα και ο Γιούργκεν Κλοπ έπεισε τους Γερμανούς ότι η εποχή του λίμπερο πέρασε ανεπιστρεπτί.
Ο προπονητής είναι σαν τον μαέστρο. Καλείται να συντονίσει έντεκα (οργανο)παίκτες, με τη διαφορά ότι έχει απέναντί του έναν άλλον προπονητή ο οποίος επιδιώκει να ανατρέψει όσα εκείνος σχεδίασε. Η τέχνη του δεν είναι εύκολη. Απαιτεί ιστορικές γνώσεις, σχεδιαστική ικανότητα, αγωνιστική φαντασία, επιστημονική κατάρτιση και κυρίως ηγετική προσωπικότητα.
Το ποδόσφαιρο είναι ένα σύνθετο άθλημα. Πρώτον επειδή παίζεται με τα πόδια, – η τεχνική εξέλιξη των οποίων είναι δυσκολότερη έναντι των χεριών. Δεύτερον γιατί το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο παίζεται κυρίως με το μυαλό και τρίτον επειδή στον πυρήνα του αθλήματος περικλείονται τρία παιχνίδια. Ένα με τον αντίπαλο, ένα με τους συμπαίκτες και ένα με τον εαυτό σου.
Εκατοντάδες προπονητές κατέκτησαν τίτλους, όμως την ιστορία του ποδοσφαίρου έγραψαν κυρίως εκείνοι που είχαν τη γνώση και την έμπνευση να δουν το παιχνίδι πρωτίστως ως παράσταση, παντρεύοντας την τέχνη των ποδιών, με τη φαντασία του νου και την τεχνολογική εξέλιξη.
Το βιβλίο «ιδέες και “στρατηγοί” που άλλαξαν το ποδόσφαιρο», που εκδίδεται για πρώτη φορά και προσφέρεται σε δύο τόμους από την Εφημερίδα των Συντακτών (17/12 και 23/12), απευθύνεται πρωτίστως στους φίλους του αθλήματος, φιλοδοξώντας να ανεβάσει επίπεδο την ποδοσφαιρική κουβέντα, δημιουργώντας προϋποθέσεις βελτίωσης του ποδοσφαιρικού πολιτισμού.
Γιάννης Γεωργάκης
