Του Σάββα Καλεντερίδη
Στις αρχές Απριλίου τρεις υπουργοί, οι κ. Σκυλακάκης, Γεραπετρίτης και Αυγενάκης, εξήγγειλαν τη χωροθέτηση δύο «εκτεταμένων» θαλάσσιων πάρκων, το ένα στο Αιγαίο και το άλλο στο Ιόνιο, τα οποία θα παρέχουν προστασία στη χλωρίδα, στην πανίδα και στα πτηνά στις περιοχές αυτές, ενώ θα περιορίζεται και η αλιεία.
Όσον αφορά το θαλάσσιο πάρκο στο Αιγαίο, σύμφωνα με δήλωση του κ. Σκυλακάκη στην «Καθημερινή» (9 Απριλίου 2024), αυτό θα ξεκινάει από τη Βελοπούλα και τη Φαλκονέρα στα δυτικά της Μήλου και θα φθάνει ανατολικά μέχρι τις νησίδες γύρω από τη Νίσυρο.
Στην ανακοίνωση του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών της 9ης Απριλίου, για την 9η Διάσκεψη των Ωκεανών (9ο «Our Ocean Conference»), μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Στο πλαίσιο της Διάσκεψης, η ελληνική κυβέρνηση θα ανακοινώσει την άμεση θεσμοθέτηση δύο μεγάλων, εθνικών, θαλάσσιων πάρκων. Πρόκειται για δύο πάρκα, στο Ιόνιο και στο Αιγαίο, τα οποία θα είναι από τα μεγαλύτερα στη Μεσόγειο. Για την επιτήρησή τους θα αξιοποιηθεί υπερσύγχρονο σύστημα παρακολούθησης, με drones, ραντάρ, δορυφόρους και σκάφη, σε πραγματικό χρόνο (real time). Για την υλοποίηση αυτών των πρωτοβουλιών θα διατεθούν πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Επιπρόσθετα, θα ενισχυθεί θεσμικά ο ρόλος του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), ενώ άμεση θα είναι η συνεργασία των αρμοδίων με το Λιμενικό Σώμα. Τελικός σκοπός είναι η επέκταση των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών, έτσι ώστε να καλύπτουν το 30% της θάλασσάς μας, ενώ έως το 2030 στο 10% των θαλασσών μας δεν θα επιτρέπεται η επαγγελματική αλιεία».
Την ίδια μέρα το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών αντέδρασε, με ανακοίνωση που έθετε θέμα αμφισβήτησης εθνικής κυριαρχίας: «Σε σημερινή ανακοίνωσή του το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα θα ανακηρύξει δύο νέα θαλάσσια πάρκα, ένα στο Αιγαίο Πέλαγος και ένα στο Ιόνιο Πέλαγος…
Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα προσπαθεί εδώ και καιρό να αξιοποιήσει σχεδόν κάθε πλατφόρμα στο πλαίσιο των θεμάτων του Αιγαίου. Παρά τη βελτίωση το τελευταίο διάστημα στις σχέσεις μας, φαίνεται ότι η Ελλάδα εκμεταλλεύεται και αυτή τη φορά τα περιβαλλοντικά ζητήματα.
Συνιστούμε στην Ελλάδα να μη χρησιμοποιεί τα προβλήματα του Αιγαίου, καθώς και τα ζητήματα που αφορούν το καθεστώς ορισμένων νησιών, βραχονησίδων και βράχων των οποίων η κυριαρχία δεν έχει παραχωρηθεί στην Ελλάδα από τις διεθνείς συμφωνίες, στο πλαίσιο της δικής της ατζέντας.
Θα θέλαμε επίσης να προειδοποιήσουμε τα τρίτα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Ε.Ε., να μην εργαλειοποιούνται στις πολιτικές κινήσεις της Ελλάδας σχετικά με τα περιβαλλοντικά προγράμματα.
Από την άλλη πλευρά, υπενθυμίζουμε ότι το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης ενθαρρύνει τη συνεργασία, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών θεμάτων, μεταξύ των παράκτιων κρατών σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες και στο πλαίσιο αυτό, η χώρα μας είναι πάντα έτοιμη να συνεργαστεί με την Ελλάδα στο Αιγαίο Πέλαγος.
Με την ευκαιρία αυτή επαναλαμβάνουμε ότι δεν θα αποδεχθούμε οποιεσδήποτε de facto καταστάσεις που μπορεί να δημιουργήσει η Ελλάδα σε γεωγραφικούς σχηματισμούς με αμφισβητούμενο καθεστώς.
Επαναλαμβάνουμε ότι τα εν λόγω θαλάσσια πάρκα δεν θα έχουν καμία νομική συνέπεια στο πλαίσιο των προβλημάτων μεταξύ των δύο χωρών στο Αιγαίο Πέλαγος».
Η απάντηση της Ελλάδας
Δεν άργησε η απάντηση της Ελλάδας, μέσω του υπουργείου Εξωτερικών: «Η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών πολιτικοποιεί ένα αμιγώς περιβαλλοντικό ζήτημα. Η οικουμενική πρόκληση της προστασίας του περιβάλλοντος θα έπρεπε να ευαισθητοποιεί τις κυβερνήσεις και όχι να χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εντυπώσεων.
Η ελληνική κυβέρνηση θα συνεχίσει να υποστηρίζει απαρέγκλιτα την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στο πλαίσιο εξωτερικής πολιτικής αρχών. Με έρεισμα στο Διεθνές Δίκαιο και, ιδίως, στη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, της οποίας η Ελλάδα αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος. Η πρακτική της συναλλακτικής διπλωματίας και της χρήσης υβριδικών μέσων για γεωπολιτικά οφέλη δεν προσιδιάζουν στην ελληνική εξωτερική πολιτική».
Ακολούθησε η δήλωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χ. Φιντάν (8 Μαΐου 2024), ο οποίος είπε για το θέμα: «Στις συνομιλίες με τον Έλληνα ομόλογό μου καταγράψαμε τις επιφυλάξεις και τις σκέψεις μας σχετικά με το θαλάσσιο πάρκο. Τις εκφράσαμε. Είπαμε ότι δεν πρόκειται για ένα αθώο περιβαλλοντικό σχέδιο στα μάτια μας, ότι, αν προχωρήσει, θα μπει σε θέματα που αφορούν την υφαλοκρηπίδα, που είναι μια κόκκινη γραμμή που μας προβληματίζει, και ότι δεν θα το δεχτούμε».
Ακολούθησε δήλωση του κ. Γεραπετρίτη, ο οποίος είπε: «Πρόκειται για ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη η χάραξη των κριτηρίων και στη συνέχεια θα τοποθετήσουμε το πάρκο στον χάρτη. Είναι μία σύνθετη διαδικασία, αλλά δεν υπάρχουν δεύτερες σκέψεις. Η εκτίμησή μου είναι να μπορέσουμε να το ολοκληρώσουμε εντός του 2024».
Εδώ βλέπουμε ότι, ενώ ο κ. Σκυλακάκης σχεδόν οριοθέτησε το θαλάσσιο πάρκο του Αιγαίου, ο κ. Γεραπετρίτης λέει «στη συνέχεια θα τοποθετήσουμε το πάρκο στον χάρτη».
Ακολούθησε η δήλωση του πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη στην τηλεόραση του Σκάι (16 Μαΐου), ο οποίος είπε για το θέμα: «Η επέκταση των θαλασσίων πάρκων εντός χώρου ελληνικής κυριαρχίας δεν αφορά την Τουρκία».
Περίεργη αναφορά
Δηλαδή, ενώ αρχίσαμε να μιλάμε για ένα θαλάσσιο πάρκο που «θα ξεκινάει από τη Βελοπούλα και τη Φαλκονέρα στα δυτικά της Μήλου και θα φθάνει ανατολικά μέχρι τις νησίδες γύρω από τη Νίσυρο», μετά τις ενστάσεις που εξέφρασε η Τουρκία και τις συζητήσεις που έκανε ο κ. Γεραπετρίτης με τον Χ. Φιντάν, φθάσαμε στο σημείο να λέμε ότι, αφού γίνουν κάποιες διαδικασίες, «στη συνέχεια θα τοποθετήσουμε το πάρκο στον χάρτη». Επίσης, ο πρωθυπουργός μιλάει για «εθνική κυριαρχία», δηλαδή για ένα πάρκο που θα αφορά μόνο τα χωρικά ύδατα, εκτός και αν πρόκειται απλώς για γλωσσικό ολίσθημα του κ. Μητσοτάκη.
Τέλος, να κλείσουμε το άρθρο μας με μια περίεργη αναφορά του κ. Γεραπετρίτη σε συνέντευξη στην ΕΡΤ. Αναφερόμενος στις προσπάθειες που γίνονται με την Τουρκία για την επίλυση του μοναδικού προβλήματος που δέχεται η Ελλάδα ότι υπάρχει στο Αιγαίο, αυτό της οριοθέτησης ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας, είπε επί λέξει τα εξής: «…Και πραγματικά θεωρώ ότι αν κάποια στιγμή καταφέρουμε να επιλύσουμε τα ζητήματα αυτά, του καθορισμού της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας και την ΑΟΖ, θα έχουμε μια μακρά και βιώσιμη ειρήνη στην περιοχή μας».
Από τη στιγμή που η Ελλάδα, εκτός από ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα (continental shelf), διαθέτει και νησιωτική υφαλοκρηπίδα (insular shelf), γιατί ο κ. Γεραπετρίτης αναφέρθηκε μόνο στην ηπειρωτική.
Εμείς απλώς να σημειώσουμε ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει στα ελληνικά νησιά το δικαίωμα της νησιωτικής υφαλοκρηπίδας. Το ερώτημα είναι αν ο κ. Γεραπετρίτης αναφέρθηκε τυχαία μόνο στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα ή εάν…
Ο όρος «ήπειρωτική υφαλοκρηπίδα» αντιβαίνει στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο δεν κάνει διαχωρισμούς μεταξύ ηπειρωτικής και νησιωτικής. Αναγνωρίζει σαφώς ότι τα κατοικημένα νησιά απολαμβάνουν πλήρη δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας τους, ακριβώς όπως και οι ηπειρωτικές ακτές.
Μάλιστα, ο όρος που χρησιμοποιείται στα αγγλικά για την υφαλοκρηπίδα (continental shelf), ουδόλως σχετίζεται με την έννοια του «ηπειρωτικού».
Κατόπιν τούτων, είναι εύλογη η ανησυχία ότι κυοφορείται μια συνολική ad hoc διευθέτηση των θαλασσίων ζωνών με την Τουρκία στο Αιγαίο, κατά παρέκκλιση από το Δίκαιο της Θάλασσας, ακριβώς όπως επιθυμεί εδώ και δεκαετίες η Άγκυρα και στο πλαίσιο του δόγματος της γαλάζιας πατρίδας.
Δεν ξέρω για τον αγγλικό ορο, αλλά στα γαλλικά υπάρχει η διάκριση “plateau ou plate-forme continentale” και “plateau ou plate-forme insulaire”, αντιστοίχως για “υπειρωτική” η “νησιωτική” υφαλοκρηπίδα. Η μήπως το “ηπειρωτική” (continentale) εχει την εννοια “ξηράς” ως προέκταση της ξηράς ; Η “ξηρά” της Στερεάς Ελλάδος π.χ. είναι “ηπειρωτική” και η “ξηρά” των νησιών δεν είναι ; Για ενα ναυαγό το νησί στον ορίζοντα δεν είναι “ξηρά” ;
Νομικό θέμα και εξαιρετικά λεπτό, αναλόγως της αποδόσεως και της αντιλήψεως των ορων αυτών.
Μήπως εκεί πάει να γίνει… το μπαλαμούτι για να το πώ χυδαιστί αλλά ουσιαστικά ;